اخلاق اكتسابي وابسته است به درجه تمدن ، البته تمدن انساني و معنوي نه صنعتي و فني . اخلاق اكتسابي از طرفي وابسته است به نوع آموزش و پرورش و از طرف ديگر به نظامات اجتماعي و سنن و آداب حاكم بر اجتماع . تاثير عامل آموزش و پرورش تاثير مستقيم است و تاثير عامل محيط اجتماعي تاثير غير مستقيم . قسمت مهمي از روحيه و اخلاق عمومي عكس العمل روحي افراد است در مقابل جرياناتي كه در محيط اجتماعي آنها مي گذرد و مخصوصا سنن و قوانيني كه بر زندگي آنها حكومت مي كند . ايرانيان از نظر اخلاق طبيعي يعني اخلاق وراثي و اقليمي مقام شايسته اي داشته اند . ايرانيان از قديم الايام به دارا بودن خصايص عالي ستوده شده اند . هرودوت مورخ معروف يوناني در قرن پنجم قبل از ميلاد كه اصلا اهل آسياي صغير بوده و او را پدر تاريخ ناميده اند توصيف نسبتا جامعي از مردم ايران آنروز كرده است آنچه هرودوت نوشته مجموعه اي از زشتيها و زيبائيهاست ، ولي مي توان گفت زيبائيهايش بيشتر است ( 1 ) . گزنفون ، شاگرد معروف سقراط ، كه تقريبا يك قرن بعد از هرودوت بوده است يكي ديگر از كساني است كه ايرانيان را توصيف كرده است ، ولي او بر عكس هرودوت كه دوره اعتلاي ايران را ديده و توصيف كرده است ، دوره انحطاط ايران را ديده و مقايسه اي ميان روحيه و اخلاق ايرانيان در دوره كوروش و روحيه و اخلاق آنها در عهد خودش به عمل آورده و تغيير و انحطاط اخلاق ايرانيان را در دوره خودش توضيح داده است ( 2 ) . اگر اخلاق طبيعي ايرانيان را با ساير ملل مقايسه كنيم مسلما اگر بر -

---

1. رجوع شود به تاريخ ايران باستان مشيرالدوله چاپ جيبي ، جلد ششم ، صفحات 1534 - . 1536 2. همان مدرك ، صفحات 1537 - . 1542