مطالعه تاريخ ايران بعد از اسلام ، از نظر شور و هيجاني كه در ايرانيان از لحاظ علمي و فرهنگي پديد آمده بود كه مانند تشنه محرومي فرصت را غنيمت مي شمردند و در نتيجه توانستند استعدادهاي خود را بروز دهند و براي اولين بار ملل ديگر آنها را به پيشوايي و مقتدايي پذيرفتند و اين پذيرش هنوز هم نسبت به ايرانيان قرون اول تا ششم و هفتم اسلامي ادامه دارد ، فوق العاده جالب است . اين از يك طرف ، و از طرف ديگر اين دروازه هاي باز سبب شد كه علاوه بر فرهنگ و علوم اسلامي ، راه براي ورود فرهنگهاي يوناني ، هندي ، مصري و غيره باز شود و ماده ساختن يك بناي عظيم فرهنگي اسلامي فراهم گردد ، زمينه شكفتن استعدادهايي نظير بوعلي و فارابي و ابوريحان و خيام رياضي و خواجه نصيرالدين طوسي و صدرالمتالهين و صدها عالم طبيعي و رياضي و مورخ و جغرافي دان و پزشك و اديب و فيلسوف و عارف فراهم گردد . مضحك اين است كه پورداود مي گويد : اگر حمله تازيان و فرهنگ سامي نبود و دانشمندان ما چون بوعلي و خيام به شيوه نو روزنامه و يا دانشنامه علائي كتابهاي ديگرشان را مي نوشتند امروز زبان پارسي غني تر و بازتر بود ( 1 ) . آيا اگر حمله تازيان نبود و حصاري كه موبدها كشيده بودند و استعدادهاي ايراني را در آنجا محبوس كرده بودند همچنان باقي بود ، بوعلي و خيامي بود تا دانشنامه و نوروزنامه و هزاران كتاب ديگر را به زبان پارسي بنويسند ؟ اين همه آثار به زبان عربي يا فارسي كه ايرانيان هوشمند به جهان عرضه كردند ، مولود همان حمله تازيان و حصار شكني آنها و آشنا شدن ايرانيان با يك فرهنگ مذهبي غني بود كه علم را بر هر مسلماني فريضه مي شمارد . درست مثل اين است كه بگوييم اگر در روز خورشيد نمي بود و حرارتش

---

1. به نقل اطلاعات ، شماره 12745 ، مورخه 29 آبان . 47