خدمات متقابل اسلام و ایران نسخه متنی

و خراسان و ماوراءالنهر و مصر و شام و اندلس و غيره هر كدام به صورت يك مهد علمي درآمدند . جرجي زيدان پس از آنكه همت و تشويق امرا و حكام مسلمان را به عنوان يك عامل بسيار مؤثر ياد مي كند ، مي گويد : دانش پروري و علم دوستي بزرگان اسلام سبب شد
كه روز به روز مؤلف و كتاب در قلمرو اسلام فزوني يابد و دائره تحقيق وسعت پيدا كند ، پادشاه و وزير و امير و دارا و نادار و عرب و ايراني و رومي و هندي و ترك و يهود و مصري و مسيحي و ديلمي و سرياني ، در شام و مصر و عراق و فارس و خراسان و ماوراءالنهر و سند و افريقا و اندلس و غيره در تمام شبانه روز به تأليف مشغول شدند و خلاصه آنكه هر جا اسلام حكومت مي كرد علم و ادب به سرعت پيشرفت مي نمود در اين تأليفات گرانبها خلاصه اي از تحقيقات بني نوع انسان از روزگار پيشين تا آن زمان ديده مي شد
و مباحث مهمي از علوم طبيعي ، الهي ، نقلي ، رياضي ، ادبي و عقلي در كتب جمع شده بود و در نتيجه تحقيقات علماي اسلام ، علوم مزبور داراي شعب متعدد گشت ( 1 ) . اوائل كار كه علوم بيگانه ترجمه و نقل مي شد ، اكثريت دانشمندان را علماي مسيحي ، بالاخص مسيحيان سرياني تشكيل مي دادند ،
ولي تدريجا مسلمين جاي آنها را گرفتند . جرجي زيدان مي گويد : خلفاي عباسي در دوره نهضت ، تخم علم و ادب را در بغداد افشاندند و ميوه و محصول آن به تدريج در خراسان و ري و آذربايجان و ماوراءالنهر و مصر و شام و اندلس و غيره به دست آمد و در عين حال بغداد كه مركز خلافت و ثروت اسلامي بود تا مدتي مثل سابق مركز دانشمندان ماند و گذشته از پزشكان مسيحي كه در خدمت خلفا به ترجمه و طبابت مشغول بودند
، عده اي از دانشمندان مسلمان نيز از بغداد برخاستند ، ولي به

1. همان مدرك صفحه . 264