خدمات متقابل اسلام و ایران نسخه متنی
لطفا منتظر باشید ...
طبقات متسلسل ارباب علوم را مشخص سازند . اين كار در درجه اول نسبت به علماي حديث انجام يافته است و در درجات بعدي براي علماي علوم ديگر ما كتابهاي زيادي به اين عنوان داريم مانند طبقات الفقهاء ابواسحاق شيرازي ، طبقات الاطباء ابن ابي اصيبعه ، طبقات النحويين و طبقات الصوفيه ابوعبدالرحمن سلمي . ولي با كمال تأسف تا آنجا كه اين بنده اطلاع دارد ، آنچه درباره طبقات فقهاء نوشته شده از اهل تسنن و مربوط به آنها است ، درباره طبقات فقهاء شيعه تاكنون كتابي نوشته نشده است لهذا براي كشف طبقات فقهاء شيعه از لابلاي كتب تراجم و يا كتب اجازات كه مربوط است به طبقات راويان حديث بايد استفاده كرد .ما در اينجا نمي خواهيم طبقات فقهاء شيعه را به تفصيل بيان كنيم ، بلكه مي خواهيم شخصيتهاي برجسته و به نام فقهاء را كه آراءشان مورد توجه است با ذكر كتابهاي فقه ذكر كنيم ، ضمنا طبقات فقهاء نيز شناخته مي شوند . تاريخ فقهاء شيعه را از زمان غيبت صغرا ( 260 - 320 ) آغاز مي كنيم بدو دليل
: يكي اينكه : عصر قبل از غيبت صغري عصر حضور ائمه اطهار است و در عصر حضور ، هر چند فقهاء و به معني صحيح كلمه مجتهدين و ارباب فتوا كه ائمه اطهار آنها را به فتوا دادن تشويق مي كرده اند بوده اند ، ولي خواه ناخواه فقهاء ، به علت حضور ائمه اطهار عليهم السلام تحت الشعاع بوده اند
، يعني مرجعيت آنها در زمينه دستنارسي به ائمه بوده است و مردم حتي الامكان سعي مي كردند به منبع اصلي دست يابند و خود آن فقهاء نيز مشكلات خود را تا حد مقدور و ممكن با توجه به بعد مسافتها و ساير مشكلات با ائمه اطهار در ميان مي گذاشتند . ديگر اينكه علي الظاهر فقه مدون ما منتهي مي شود به زمان غيبت صغرا ، يعني تأليف و اثري فقهي قبل از آن دوره از فقهاء شيعه فعلا در دست نداريم يا اين بنده اطلاع ندارد . ولي به هر حال در شيعه نيز فقهاء بزرگي در عصر ائمه اطهار وجود داشته
است كه با مقايسه به فقهاء معاصر آنها از ساير مذاهب ارزش آنها معلوم و مشخص مي شود . ابن النديم فن پنجم از مقاله ششم كتاب بسيار نفيس خود را كه به نام فهرست ابن النديم شهرت و اعتبار جهاني دارد اختصاص داده به " فقهاءالشيعه " و در ذيل نامهاي آنها از كتابهاي آنها در حديث يا فقه ياد مي كند
. درباره حسين بن سعيد اهوازي و برادرش مي گويد " اوسع اهل زمانهما علما بالفقه والاثار والمناقب " يا درباره علي بن ابراهيم قمي مي گويد : " من العلماء الفقهاء " و درباره محمدبن حسن بن احمدبن الوليد قمي مي گويد : وله من الكتب كتاب الجامع في الفقه ولي ظاهرا كتب فقهيه آنها به اين شكل بوده است
كه در هر بابي احاديثي كه آنها را معتبر مي دانسته اند و بر طبق آنها عمل مي كرده اند ذكر مي كرده اند ، آن كتابها هم حديث بود و هم نظر مؤلف كتاب . محقق حلي در مقدمه معتبر مي گويد " نظر به اينكه فقهاء ما رضوان الله عليهم زيادند . و تأليفات فراوان دارند و نقل اقوال همه آنها غير مقدور است ، من به سخن مشهورين به فضل و تحقيق و حسن انتخاب اكتفا كرده ام و از كتب اين فضلا به آنچه اجتهاد آنها در كتابها هويدا است و مورد اعتماد خودشان بوده است اكتفا كرده ام
. از جمله كساني كه نقل مي كنم ( از قدماي زمان ائمه ) حسن بن محبوب ، احمدبن ابي نصر بزنطي ، حسين بن سعيد ( اهوازي ) فضل بن شاذان ( نيشابوري ) يونس بن عبدالرحمان و از متأخران محمدبن بابويه قمي ( شيخ صدوق ) و محمدبن يعقوب كليني
. و از اصحاب فتوا علي بن بابويه قمي ، اسكافي ، ابن ابي عقيل ، شيخ مفيد سيد مرتضي علم الهدي ، شيخ طوسي است . . . " محقق با آنكه گروه اول را اهل نظر و اجتهاد و انتخاب مي داند ، آنها را به نام اصحاب فتوا ياد نمي كند ، زيرا كتب آنها در عين اينكه خلاصه اجتهادشان بوده است به صورت كتاب حديث و نقل بوده است نه به صورت فتوا . اينكه ما بحث
خود را از مفتيان اولي كه در زمان غيبت صغرا بوده اند آغاز مي كنم .1 - علي بن بابويه قمي متوفا در سال 329 ، مدفون در قم . پدر شيخ محمدبن علي بن بابويه معروف به شيخ صدوق است كه در نزديكي شهر ري مدفون است
. پسر محدث است و پدر ، فقيه و صاحب فتوا . معمولا اين پدر و پسر به عنوان " صدوقين " ياد مي شوند .2 - يكي ديگر از فقهاء به نام و معروف آن زمان كه معاصر با علي بن بابويه قمي است ، بلكه اندكي بر او تقدم زماني دارد
، عياشي سمرقندي صاحب تفسير معروف است . او مردي جامع بوده است ، گرچه شهرتش به تفسير است ، او را از فقهاء شمرده اند . كتب زيادي در علوم مختلف و از آن جمله در فقه دارد . ابن النديم در الفهرست مي گويد : كتب او در خراسان رواج فراوان دارد . در عين حال ما تاكنون نديده ايم كه در فقه آراء او نقل شده باشد ، شايد كتب فقهي او از بين رفته است . عياشي ، ابتداء سني بود و بعد شيعه شد ، ثروت فراواني از پدر به او ارث رسيد
و او همه آنها را خرج جمع آوري و نسخه برداري كتب و تعليم و تعلم و تربيت شاگرد كرد . بعضي جعفر بن قولويه را كه استاد شيخ مفيد بوده است ( در فقه ) همدوره علي بن بابويه و قهرا از فقهاي دوره غيبت صغرا شمرده اند و گفته اند
كه جعفربن قولويه شاگرد سعد بن عبدالله اشعري معروف بوده است ( 1 ) ولي با توجه به اينكه او استاد شيخ مفيد بوده است و در سال 367 و يا 368 درگذشته است نمي توان او را معاصر علي بن بابويه و از علماي غيبت صغرا شمرد
، آنكه از علماي غيبت صغرا است پدرش محمد بن قولويه است .3 - ابن ابي عقيل عماني ، گفته اند : يمني است ، عمان از سواحل درياي يمن است ، تاريخ وفاتش معلوم نيست ، در آغاز غيبت كبرا مي زيسته است .
