است . و چنانكه مي دانيم تا كمتر از نيم قرن پيش زردشتيان ايران و هندوستان مردگان خويش را دفن نمي كردند ، آنها را در بالاي برجي ( برج خاموشان ) مي گذاشتند كه طيور آنها را بخورند . از نيم قرن پيش به اين طرف در اثر ممانعت دولتهاي هند و ايران به لحاظ حفظ الصحه عمومي و در اثر بيداري و روشنفكر شدن خود زردشتيان تدريجا اين كار غدغن شد . شنيده ام هنوز در يزد آن برجهاي مخصوص كه مرده ها را بر روي آنها مي نهاده اند موجود است . آقاي دكتر معين در اين زمينه مي گويد : در آيين مزدايي بسياري از معتقدات دين بودايي هندي منعكس است ، عامل اساسي در اينجا آتش است ، آتش در محراب زبانه مي كشد و با هداياي دائمي از خاموشي آن جلوگيري مي شود . . . با اين حال شيوه ستايش در دين ايراني بيشتر آشكار است و درست به همين دليل از سوزاندن و دفن مردگان خودداري مي شود ، زيرا عقيده بر آن است كه نعش مردگان آتش و زمين را كه پاكيزه اند ملوث خواهد ساخت از اين رو نعش مردگان را به دشتها برده و طي تشريفات خاصي در هواي آزاد قرار مي دهند " ( 1 ) . معلوم مي شود در آيين مزدايي به پاك و طاهر بودن آب و خاك و آتش توجه شده است و اما به پاك كنندگي و مطهر بودن اين عناصر توجه نشده است . كريستن سن مي گويد : آگاتياس صريحا مي گويد كه به دخمه نهادن مردگان از عادات ايرانيان عهد ساساني بود ، هيون تسانگ ، زوار بودايي چيني فقط اجمالا تذكر مي دهد كه ايرانيان غالبا اجساد مردگان خود را رها مي كردند ( بيل ، 2 ، ص 278 ) اينوسترانتزف رساله اي در باب رفتار ايرانيان قديم با مردگان

---

1. مزديسنا و ادب پارسي ، صفحه 53 - . 54