خدمات متقابل اسلام و ایران نسخه متنی

توحيد مراتبي دارد : توحيد ذات ، توحيد صفات ، توحيد افعال ، توحيد در عبادت ، توحيد ذات عبارت است از بيمانندي ذات حق از لحاظ وجوب وجود و قدم ذاتي و استقلال و لايتناهي بودن ، همه ما سوا اعم از مجرد و مادي ممكن بالذات و حادث بالذات است و قائم به او و محدود است . ليس كمثله شي ء 0 و له المثل الاعلي . توحيد صفاتي عبارت است از اينكه همه كمالات ذات عين ذات است ، اگر عالم يا قادر يا حي يا نور است به معني اين است كه عين علم و قدرت و حيات و روشنايي است ، او به تمام معني احد و واحد و فرد است . لازمه وجوب ذاتي و لايتناهي بودن ذات حق اين است كه هيچ غيري و ثانيي براي او و در مرتبه او فرض نمي شود به عبارت ديگر : لازمه كمال ذاتي حق عينيت صفات با ذات است ، مغايرت صفات ذات با ذات مستلزم محدوديت ذات است يعني تنها در مورد امور متناهي و محدود فرض صفت مغاير با ذات ممكن است . توحيد در افعال عبارت است از اينكه موثر و فاعل حقيقي در نظام موجودات منحصرا ذات او است هر فاعل و مؤثري به خواست او و به مشيت او فاعل و مؤثر است . هيچ موجودي اعم از مجرد يا مادي . با اراده يابي اراده از خود استقلال ندارد نظام علت و معلول تنها مجراي اراده و مشيت ذات حق است ، هستي ملك او است و او در ملك خود شريك ندارد لم يتخذ صاحبه و لا ولدا و لم يكن له شريك في الملك و لم يكن له ولي من الذل و كبره تكبيرا . توحيد در عبادت مربوط است به عكس العمل بنده در برابر خالق ، يعني همان طور كه او يگانه در ذات و در صفات و در افعال است ، انسان نيز در مقام پرستش بايد تنها او را پرستش كند و به او ملتجي شود . و ما امروا الا ليعبدوا الله مخلصين له الدين . آنچه در مورد زردشت محقق است اين است كه به توحيد در عبادت دعوت مي كرده است .

اهورامزدا كه از نظر شخص زردشت نام خداي ناديده خالق جهان و انسان است تنها موجودي است كه شايسته پرستش است . زردشت كه رسما خود را مبعوث از جانب اهورامزدا مي خوانده است مردم را از پرستش ديوها كه معمول آن زمان بوده است نهي مي كرده است . آقاي دكتر معين انكار دارد كه آريائيان قبل از زردشت قواي مضر طبيعت را و يا ديوها را مي پرستيده اند ، مدعي است كه آريائيان در دوره طبيعي محض فقط قوا و ارواح سودمند طبيعت را مي پرستيده اند نه قوا و يا ارواح مضره را ، مي گويد : آنان ( آريائيان ) از اين ارواح مضر متنفر بودند ، آنها را لعنت مي كردند و هيچ وقت در صدد بر نمي آمدند كه رضايت خاطرشان را فراهم و به واسطه قربانيها ، اوراد و عبادتهاي مختلف غضب ايشان را مبدل به رحمت سازند و همين خود يكي از وجوه اختلاف اساسي معتقدات اقوام آريايي با اقوام ترك و مغول مي باشد ، چه مطابق عقيده اينان بايد قواي مضر را بوسيله عبادت و قربانيها ارضا كرد ، بايد مرحمت و دفع مضرت آنان را خريد و با ايشان ساخت ( 1 ) .