مسلمين پس از فتح مكه
[ بحارالأنوار: ج 21 ص 91 تا 185. ]
پس از فتح مكه به دست پيامبر صلى اللَّه عليه و آله، اين وضع پيچيده تر شد. در اين فتح بزرگ، كه طومار بت پرستى و شرك به دست پيامبر و اميرالمؤمنين صلوات اللَّه عليهما وآلهما در هم پيچيده شد، با اعلان عفو عمومى از سوى آن حضرت، بسيارى از آنان كه تا ديروز در جنگها شمشير بر روى مسلمين مى كشيدند داخل جرگه ى مسلمانان شدند، و بدين ترتيب اجتماع مسلمين شكلى تازه به خود گرفت.
تركيب جامعه اسلامى در سال حجّةالوداع
[ بحارالأنوار: ج 21 ص 185 تا 378. ]
تركيب جامعه ى مسلمين در سال آخر عمر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از يك سو شامل مسلمانانِ مخلصى چون سلمان و ابوذر و مقداد، و از يك سو در برگيرنده ى تازه مسلمانانى بود كه تا ديروز عليه اسلام شمشير مى زدند، و از سوى ديگر شامل افراد شهوت پرست و دنياطلبى كه هدفى جز مقاصد دنيوى نداشتند، بوده است.
تعصبات جاهلىِ حاكم بر افكار عده اى از مردم، و عُقده هاى باقيمانده از خونهاى بدر و اُحد و حُنين و خيبر، و مطامع دنيوى كه آن ايمان راسخ را از قلوب عده اى ربوده بود، و حسدهاى نهفته اى كه هر روز آشكارتر مى گشت، اينها همگى جو حاكم بر جامعه ى مسلمين در سال حجة الوداع را روشن مى كند.
منافقين در جامعه مسلمين
[ بحارالأنوار: ج 22. همچنين به آيات مربوط به 'منافقين' در قرآن مراجعه شود. ]
مشكل بزرگ جامعه ى مسلمين خط نفاق بود كه به خاطر نقاط ضعف مختلف افراد، روح ايمان را از آنان مى گرفت و به سوى خود جذب مى كرد. منافقين كسانى بودند كه ظاهر آنان مسلمان بود و برخورد قانونى با آنها مشكل بود.
اين عده از همان ابتداى بعثت در ميان مسلمانان بودند و بعضى از همان اوّل با نيت منافقانه مسلمان شدند، ولى تعدادشان كم بود. هر چه قدرت اسلام بالا مى گرفت تشكّل منافقين هم انسجام بيشترى مى يافت و در پوشش اسلام ضرباتى مهلك تر از كفار و مشركين بر پيكر نهال تازه ى اسلام وارد مى كردند.
در سالهاى آخر عمر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله، كم كم منافقين بطور رسمى وارد عمل شدند. آنان براى خود مجالس سرى تشكيل مى دادند، و بر ضد اسلام و شخص پيامبر صلى اللَّه عليه و آله توطئه مى كردند و كارشكنى مى نمودند كه آيات قرآن بهترين شاهد اين مدعا است. بخصوص اگر ترتيب نزول آيات را بررسى كنيم و ببينيم كه اكثر آيات مربوط به منافقين در سالهاى آخر عمر آن حضرت نازل شده است. [ در اين باره به سوره هاى آل عمران، نساء، مائده، انفال، توبه، عنكبوت، احزاب، محمد، فتح، مجادله، حديد، منافقين، وحشر مراجعه شود. ]
منافقين به ظاهر مسلمان، در باطن گرايش به كفر و الحاد و شرك داشتند و آرزوى نهفته در قلبشان ريشه كن كردن اسلام با تمام محتوايش و بازگشت به گذشته بود. ولى بخوبى مى دانستند كه اين هدف به آسانى قابل دسترسى نيست و لا اقل با حضور پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله امكان پذير نخواهد بود. لذا دست بكار برنامه هاى شومى براى بعد از رحلت آن حضرت شدند.
آنان در سال حجة الوداع چند پيمان نامه در بين خود امضا كردند و طى آنها نقشه هاى پيچيده و دقيقى را بر ضدّ آينده ى اسلام پايه ريزى كردند. [ تفصيل توطئه هاى منافقين در بخش سوم اين كتاب خواهد آمد. ]