نقش مكتب در گسترش خود - مقایسه دوره جاهلیت و اسلام نسخه متنی

مـبـيـن اسـلام ، بـرخـى ديـگـر بـه وجـود مـبـارك پـيـام آور آن ، حـضـرت رسول اكرم (ص )، و پاره اى به معجزه جاويد آن حضرت يعنى قرآن كريم و بعضى ديگر به مـوقـعـيـّت خـاص جـغـرافـيـايـى ، سـياسى و اجتماعى خاستگاه اسلام و برخى به حاميان مخلص فداكار.

شـنـاخـت و بـررسـى عـوامل رشد و گسترش اسلام در دوران حيات پيامبر(ص ) علاوه بر آنكه در مـوضـوع شـنـاخـت و تـجزيه و تحليل تاريخ سياسى اسلام امرى حياتى و ضرورى است ، اين نـتيجه مهم و بهره ارزنده را در بر دارد كه آگاهى و بينش ما را در حفظ و حراست از دستاوردهاى اسـلام عزيز و نيز انقلاب اسلامى ايران و اهتمام به مجموعه عواملى كه به نحوى موجب تثبيت و گسترش حاكميّت الهى در صدر اسلام و نيز درعصر حاضر شدند افزايش مى دهد.

در ايـن بـخـش از جـزوه ، ضـمـن چـنـد درس بـه تـبـيـيـن و بـررسـى مـهـمـتـريـن ايـن عوامل مى پردازيم .

نقش مكتب در گسترش خود

يكى از علل مهمّ پيشرفت اسلام در آغاز، خود مكتب اسلام به معناى مجموعه اى از قوانين و مقررات آسـمـانـى اسـت . ايـن قـوانـيـن بـگـونـه اى طـرح ريزى و ابلاغ شده كه اجراى آن مايه سعادت انـسـانـهـاسـت . مـهـمـترين عوامل مؤ ثر در پيشرفت اسلام ، در ارتباط با خود مكتب عبارت است از:

سـازگـارى بـا فـطـرت آدمـى ، سادگى و آسانى احكام و دستورات آن ، توجه به واقعيّتهاى جـامـعـه ، آغـاز دعـوت بـا طـرح مـسـائل اعـتـقـادى و پـس از آن ، طـرح مسائل عملى ، حمايت ازمحرومان ،پيكار و جهاد با سران شرك ، چشم پوشى از گذشته و ابلاغ و اجـراى تـدريـجـى احـكام ، بدين معنا كه اوّلاً همه واجبات و محرمات يكباره تشريع نشدند، بلكه بـه تـدريـج و پس از فراهم آمدن زمينه ها و شرايط اجتماعى تشريع شدند. و ثانياً برخى از انحرافات همچون شرابخوارى كه در جامعه جاهلى رواج بيشترى داشت ، يكباره محكوم به حرمت و اجتناب نشد بلكه حكم تحريم آن طى چند مرحله به اجرا درآمد.

عوامل ياد شده هركدام به نحوى در گسترش اسلام و پذيرش آن از سوى مردم نقش ‍ داشت . دراين درس ـ در حـدّ گـنـجـايش ـ جنبه هايى از آيين پاك اسلام را كه به گسترش آن در سالهاى اوليّه كمك كرد مورد بررسى قرار مى دهيم .

سازگارى با فطرت

اسـاس و پـايـه هـمـه قـوانـيـن و دسـتـورات اسلام به خدا، به عنوان آفريدگار و هستى بخش ‍ تـمامى موجودات بر مى گردد و هيچ موجودى را پيدا نمى كنيم كه در پيدايش و بقاء خود از خدا بـى نـيـاز بـاشـد.

از اين رو، همانگونه كه شناخت آفريدگار و يكتايى او امرى فطرى است و انسان با مراجعه به فطرت سالم و بى آلايش خود بدان اعتراف مى كند، اسلام نيز كه مجموعه اى از دسـتـورات و مـقـررات اعـتـقـادى ، اخـلاقـى و عملى است ، به عنوان يك مكتب توحيدى ، مكتبى فـطـرى اسـت و تـمـامـى احـكـام و دسـتورات آن با فطرت خداجويى بشر هماهنگى و سازگارى كـامـل دارد؛ از اين رو، پذيرش آنها از سوى فطرتهاى پاك آسانتر و سريعتر انجام مى گيرد. وهمين مساءله نقش مؤ ثرى در پيشرفت و گسترش آن درميان توده هاى حق جو داشت .

سهولت

اسـلام ، ديـنى آسان است : بدين معنا كه هم شيوه تديّن به آن آسان است هم احكامى كه تشريح كرده سهل است . قرآن جهت گيرى كلّى تكاليف و دستورات الهى را چنين تبيين مى كند:

(( يُريدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ))^(209) خداوند براى شما آسانى مى خواهد نه دشوارى و مشقت رسول خدا(ص ) فرموده :

(( يا اَيُّها النّاسُ اِنَّ دينَ اللّهِ يُسْرٌ))^(210) اى مردم ! همانا دين خدا آسان است .

پيامبر (ص ) درموارد گوناگون ، آسانى دين را به مردم ياد آور شده ، از آنان خواسته است كه خـود را بـه رنج و سختى نيندازند، چنانكه نقل شده است : پير مرد اعرابى نزد آن حضرت آمد و گفت : اى رسول خدا(ص ) من