بى ترديد خداشناسى فلسفى به معناى خردورزى درباره مبدأ هستى، همزاد آدمى است و قدمتى به بلنداى تاريخ انديشه بشرى دارد. انديشه در باب خداوند عالم، جزء لاينفكى از حيات انسانى است و الهيات عقلانى، عهده دار اين وظيفه خطير است كه با بهره گيرى از روش تعقلى و به كارگيرى ادله اى پر مايه و متقن، نياز آدمى را به انديشهورزى در باب مقولات دينى به بهترين وجه پاسخ گويد و تأملات دينى او را سمت و سويى مناسب بخشد. از اين روست كه در كنار الهيات وحيانى، بخش قابل توجى از تلاش فيلسوفان و متكلمان متأله، مصروف تدوين و پردازش يك نظام جامع الهيات عقلانى شده است. براى مثال، فيلسوفان مسلمان در مبحث الهيات خاص به صورتى مستقل و مستوفا به بحث از واجبْ تعالى و اوصاف و افعال او پرداختند، و اهل معرفت نيز به تناسبِ بحث از وجود مطلق به بررسى احكام و مراتب ذات حق و تحقيق درباره ى اسما و صفات او، به شيوه بحثى و مطابق با سنت اهل نظر، همت گماردند. در كلام نيز افزون بر تحليل و تفسير ادله نقلى خداشناسى، كم و بيش دامنه ى بحث به استدلال و احتجاج كشانده مى شد. در اين ميان كلام شيعى، به ويژه پس از خواجه طوسى، رنگ و بويى فلسفى تر يافت، به گونه اى كه مرزبندى بين مسائل مشترك كلام و فلسفه دشوار مى نمود. در كارنامه فيلسوفان و متكلمان غربى نيز سهم عمده اى به خداشناسى فلسفى اختصاص يافته است. پس از ژرف كاوى هاى يونانيان در اين باب، قرون وسطا تحت سيطره آراى متكلمان بزرگى چون آگوستين، نظاره گر حاكميت نسبى ايمان بر عقل مى شود. تا آن كه با ظهور بزرگ ترين شارح ارسطو يعنى ابن رشد اصالت عقل فلسفى، جان تازه اى مى گيرد. سرانجام در سده هاى اخير قرون وسطا، توماس آكويناس كوشيد تا از طريق تبيين دقيق قلمرو عقل و ايمان، انگاره اى از سازگارى اين دو ارائه كند كه در آن حق هريك به انصاف ادا شود. در قرون اخير، على الخصوص پس از رنسانس علمى در غرب، مكتب اصالت عقل با نظر به يافته هاى علوم تجربى حيات نوينى را آغاز كرد كه ره آورد آن در مباحث دينى به تقويت الهيات عقلى انجاميد.
لطفا منتظر باشید ...
