از برهان وجوب و امكان تقريرهاى فراوانى در آثار حكيمان و متكلمان مسلمان ديده مى شود، ولى بيشترين آنها قابل ارجاع به چند صورت اصلى است كه مورد بحث قرار خواهيم داد.(75) وجه جامع تمام تقريرها، استفاده از امكان در جريان استدلال است. اما پيش از نقل آنها، ذكر چند نكته بايسته است: 1 ـ تقريرهاى متعدّد برهان وجوب و امكان در ذيل يكى از اين دو نوع قرار مى گيرند: الف ـ برخى از پذيرش وجود چيزى در عالم شروع و بر اساس تحليل آن به لزوم وجود واجب مى رسند. در اين قسم از استدلال قبول وجود ممكن، براى شروع استدلال لازم نيست، و ما فقط بر اساس تحليل موجودى كه مسلّم گرفته ايم (هرچه كه باشد) به اثبات مدّعا مى پردازيم. مبتكر اين نوع استدلال ابن سيناست و اين بيان به نام خود او معروف است. (برهان سينوى) ب ـ قسم ديگر از تقريرهاى برهان وجوب و امكان، نخست وجود ممكن را پذيرفته، بر اساس اصول فلسفى هم چون «نيازمندى ممكن و معلول به علّت» اثبات مدّعا را پيش رو مى نهند. پذيرش ممكن الوجود نزد برخى بر اساس بداهت آن است، و برخى بر تحقق آن اقامه برهان مى كنند.(76) امتياز تقرير ابن سينا، مقدمات كمتر آن است; هم چنين به ملاحظه حال ممكنات (مخلوقات) و استشهاد از آنها براى اثبات وجود واجب نياز ندارد. برترى تقريرهاى ديگر اين برهان در آن است كه چون ابتدا امكان عالم اجسام يا عالم ماده و... را ثابت كرده، سپس به اثبات وجود خدا مى پردازد، افزون بر اثبات واجب، مغايرت او با عالم ماده و اجسام و... را هم به كرسى قبول مى نشاند.(77)
لطفا منتظر باشید ...
