2 ـ بى اعتبارى ادراك حسّى - درآمدی بر خداشناسی فلسفی نسخه متنی

2 ـ بى اعتبارى ادراك حسّى

ما اصل واقع نمايى ادراك حسى را فى الجمله مى پذيريم، و مشى عملى و نيز نظرى زندگيمان گواه اين مطلب است. ديدن يك شىء معمولا جاى ترديدى در وجود آن باقى نمى گذارد و همين طور در مورد ادراكات حسّى ديگر; اين نيست مگر بر اساس قبول تأثير و تأثّر علّى و معلولى. انكار اصل عليت به معناى آن خواهد بود كه صورت حسّى در ذهن آدمى، هيچ نشانى از واقع خارجى ندارد، چرا كه ممكن است بدون جهت در ذهن پديد آمده باشد. در قبول واقع نمايى ادراكات حسّى خود به طور ضمنى اعتبار اصل عليت را گردن نهاده ايم; مثلا وقتى سوزش حرارت را در دست خود احساس مى كنيم، بى درنگ متوجه آتش مى شويم و اين تأييدى بر اصل عليت است. حتى مى توان گفت حيوانات هم كه بر اساس ادراكات حسّى خود عمل مى كنند، نوعى درك ابتدايى از عليت دارند و بر همين اساس مدركات حسى خود را واقع نما مى دانند، هرچند از مفهوم علّت هستى بخش تصورى ندارند.(69)

3 ـ بى اعتبارى علوم مبتنى بر تجربه

احساس و آزمايش همواره به موارد جزئى تعلّق گرفته، سپس آدمى مجموعه مشاهدات خود را تعميم مى دهد; بر اساس اين تعميم ها علوم مختلف گسترش مى يابند. اما اين تعميم مبتنى بر قبول اصل مشابهت است; به اين معنا كه طبيعت در شرايط مساوى به صورت مشابه عمل مى كند. اين اصل تشابه است كه ما را مجاز مى دارد تا مشاهدات اندك خود را به قانون هاى كلّى تبديل كنيم. و اصل تشابه طبيعت چيزى جز سنخيّت علّى و معلولى نيست; يعنى اينكه علت هاى معين همواره معلول هاى معيّنى را در پى دارند. خلاصه اينكه صحت قانون كلّى تجربى بر قبول اصل تشابه طبيعت يا سنخيت علّت و معلول متوقف است.(70) گذشته از اين، خود احساس جزئى و تجربه خاص هم متوقف بر عليت است.بنابراين قانون علمى نه تنها در تعميم خود، بلكه از همان آغاز تجربه جزيى و خاص، مبتنى بر عليت است.(71)