تسلسل عبارت است از ترتب امور غير متناهى; يعنى چيزى علّت چيز ديگر و خودش معلول ديگرى باشد تا بى نهايت. برخى ادعا كرده اند كه امتناع ترتب علل بى نهايت، بديهى و بى نياز از دليل است اما در كتاب هاى كلامى و فلسفى دلايل متعددى بر بطلان آن عنوان شده است. پذيرش اصل عليت، ما را بدين پرسش رهنمون مى شود كه آيا زنجيره علّت ها مى تواند بدون توقف تا بى نهايت ادامه يابد؟ اصل عليت بيش از ضرورت وجود علّت براى هر پديده اى دعوى ندارد، اما اين كه سلسله علل بايد در جايى خاتمه يابد، مطلبى است غير از مفاد اصل عليت، كه خود محتاج بررسى جداگانه اى است. البته تسلسلى كه در فلسفه مطمح نظر است غير از تسلسل رياضى است كه از تكرار اعداد به دست مى آيد و ممكن است نامتناهى نيز باشد. زيرا در ميان اعداد رابطه علّى و معلولى برقرار نيست، در حالى كه اجزاى يك سلسله فلسفى هر يك علّت حلقه بعدى و معلول حلقه پيش از خود مى باشند; اين همان شرط تسلسل، يعنى ترتّب علّى حلقه ها بر هم ديگر است. بى نهايت در رياضى بدين معناست كه سلسله اعداد در جايى پايان نمى يابد و هر نقطه اى كه گمان رود پايان سلسله است مى تواند با افزودن عددى از نقطه پايانى به نقطه ميانى تبديل شود، بنابراين آنچه از اعداد بالفعل تحقق دارند محدود و داراى نهايت هستند. بى نهايت، در آنجا به معناى توان و قابليّت ادامه است; در حالى كه در سلسله علّت ها به حكم اصل عليت اجزاى آن بايد همگى فعلى و در زمان واحدى مجتمع باشند، بنابراين نمى توان با استناد به وجود مجموعه هاى بى نهايت اعداد مانند مجموعه اعداد طبيعى يا حقيقى، جواز تسلسل فلسفى را صادر كرد. در تسلسل فلسفى بحث در اين است كه آيا علّت هاى يك پديده مى توانند تا بى نهايت ادامه يابند يا نه؟ اگر الف معلول ب و ب معلول ج و ج معلول د و ... است اين رابطه تا كجا مى تواند ادامه يابد؟ آيا اين توالى نبايد در جايى آرام گيرد، و اگر بايد، به چه دليل؟ عقل آدمى در نگاه نخستين در مى يابد كه محدود بودن سلسله علّت ها براى تحليل و توضيح حوادث مفيدتر است; از اين رو به اين فرض گرايش دارد. اما اين گرايش كه بر اساس اقتصاد فكر صورت گرفته به تنهايى نمى تواند دليل بطلان تسلسل باشد. از اين رو دلايل متعددى در خصوص امتناع تسلسل ذكر كرده اند كه به برخى از معروف ترين آنها اشاره مى شود.
لطفا منتظر باشید ...
