حقيقت صبر و معناى آن‏ - راه روشن جلد 7

از ابى جعفر امام باقر (عليه السلام) روايت است كه: «بهشت به ناگواريها و صبر احاطه شده و كسى كه در دنيا بر ناگواريها شكيبايى كند وارد بهشت مى‏شود و دوزخ را لذّتها و شهوتها احاطه كرده، و هر كس خويشتن را از آن لذّتها و شهوتها برخوردار كند به دوزخ در مى‏آيد.»

از پيامبر خدا (صلّى الله عليه وآله وسلّم) روايت شده كه فرموده است: «زمانى براى مردم فرا خواهد رسيد كه سلطنت جز از راه كشتن و طغيان به دست نيايد، و ثروت جز با غصب و بخل فراهم نشود، و دوستى جز به بيرون رفتن از دين و پيروى از هوس حاصل نگردد. هر كس آن زمان را درك و بر فقر صبر كند با آن كه بر تحصيل ثروت توانايى دارد، و بر دشمنى مردم شكيبايى كند با آن كه بر دوستى آنها تواناست، و بر ذلّت شكيبايى ورزد با آن كه بر تحصيل عزّت توانمند است خداوند پاداش پنجاه صدّيق از تصديق كنندگان مرا به او مى‏دهد.» اخبار در فضيلت صبر بى‏شمار است.

غزّالى مى‏گويد: آنچه ذكر شد بيان فضيلت صبر از طريق نقل بود امّا هر گاه بخواهيم از نظر واقع و ارزش آن را بشناسيم فهم آن منوط به آن است كه حقيقت صبر و معناى آن دانسته شود، زيرا فضيلت و رتبه صفت است و اين پيش از آن كه موصوف آنها شناخته شود دانسته نخواهد شد از اين رو ناگزيريم حقيقت و معناى صبر را ذكر كنيم.

حقيقت صبر و معناى آن‏

بدان صبر يكى از مقامات دين و منزلى از منازل سالكين است، و همه مقامات دين تنها با سه امر انتظام مى‏يابد كه عبارتند از: معارف، احوال و اعمال. معارف همان اصول و منشأ احوال، و اعمال ثمره احوال است. معارف مانند درختان است و احوال شاخه‏ها و اعمال ميوه‏هاى آنهاست. اين امور سه‏گانه در همه مقامات و منازل سالكان جارى و برقرار است.

نام ايمان را گاهى تنها به معارف اختصاص مى‏دهند و زمانى بر همه اين امور اطلاق مى‏كنند، چنان كه در باب اختلاف واژه ايمان و اسلام در كتاب قواعد العقايد ذكر كرده‏ايم. همچنين صبر وقتى كامل است كه مشتمل بر معرفتى سابق و حالتى حاضر باشد