5- نعمتهاى خداوند در اسبابى كه رساننده خوردنيها هستند - راه روشن جلد 7

بندگان آن را رقم زده است.

از اين رو هر گاه از تصنيفى به شگفت آيى از مصنّف آن در شگفت مباش بلكه از كسى در تعجّب باش كه مصنّف را براى تأليف آن مورد انعام و هدايت و ارشاد قرار داده و آن را بدين كار گمارده است. چنان كه اگر لعبتهاى شعبده گران را ببينى كه پاى مى‏كوبند و حركات موزون و متناسب مى‏كنند نبايد از بازى آنها دچار شگفتى شوى چه اينها تكّه پارچه‏هايى هستند كه آنها را به حركت درآورده‏اند و به ذات خود متحرّك نيستند ليكن بايد از مهارت شعبده‏باز به شگفت آيى كه آنها را با تارهاى باريكى كه به چشم ديده نمى‏شوند به حركت درآورده است.

بارى مقصود آن است كه غذاى گياهان جز به آب و هوا و خورشيد و ماه و ستارگان انجام نمى‏شود و انجام آنها نيز جز به افلاكى كه ستارگان در آن متمركزند صورت نمى‏گيرد و تحقّق اينها نيز جز با حركت افلاك ميسّر نمى‏گردد، و حركات افلاك جز به تحريك فرشتگان آسمانى تحقّق نمى‏يابد. اين اسباب همچنان ادامه مى‏يابد و به سببهاى دورى مى‏رسد كه از ذكر آنها صرف نظر مى‏كنيم، زيرا آنچه ياد كرديم هشدارى است نسبت به آنچه از آن دست باز داشتيم، بنابراين به ذكر اسباب تغذيه گياهان بسنده مى‏كنيم.

5- نعمتهاى خداوند در اسبابى كه رساننده خوردنيها هستند

بدان كه خوردنيها همه در يك جا موجود نيستند، چه براى آنها شرايط مخصوصى است و به همين سبب در برخى جاها يافت مى‏شوند و در بعضى جاها يافت نمى‏شوند.

مردم بر روى زمين پراكنده‏اند، ممكن است دست بعضى به خوردنيها نرسد و درياها و بيابانها ميان آنها حايل شود. از اين رو بنگر چگونه خداوند متعال بازرگانان را مسخّر كرد، و دوستى مال و حرص در طلب سود را بر آنان چيره ساخته است با آن كه غالبا اين كار براى آنها سودى ندارد، زيرا آنچه را گرد مى‏آورند يا با كشتيها به ته درياها فرو مى‏رود و يا راهزنان به غارت مى‏برند، يا در بعضى شهرها مرگشان فرا مى‏رسد و حكّام اموال آنها را مى‏گيرند و بهترين حالت آنها اين است كه اموالشان بهره وارثانشان گردد در حالى كه اگر بدانند، وارثان سخت‏ترين دشمنان آنها هستند. بنابر اين بنگر چگونه خداوند جهل و غفلت را بر آنان چيره ساخته است به طورى كه براى به دست آوردن‏