ركن سوّم- در توبه كامل و شرايط و ادامه آن تا پايان عمر - راه روشن جلد 7

ابن عبّاس گفته است: واى بر عالم از متابعت پيروانش، وى دچار لغزشى مى‏شود سپس از آن باز مى‏گردد امّا مردم آن را از او فرا مى‏گيرند و به آفاق جهان مى‏رسانند، برخى گفته‏اند: مثل لغزش عالم مثل آن كشتى است كه چون شكسته شود هم خودش غرق مى‏شود و هم اهل آن. در اسرائيليّات آمده است: عالمى بود كه از طريق بدعت مردم را گمراه مى‏ساخت، سپس توبه كرد و روزگار درازى به اصلاح گذشته خود پرداخت.

خداوند به پيامبر آن زمان وحى فرمود كه به او بگو: اگر گناه تو محدود به ميان من و تو مى‏بود آن را مى‏آمرزيدم ليكن چگونه خواهند بود كسانى از بندگان من كه تو آنها را گمراه كردى و من آنها را وارد دوزخ كرده‏ام.

بنابر اين روشن مى‏شود كه كار عالمان در خطر است، آنها دو وظيفه بر عهده دارند:

نخست ترك گناه و ديگر پنهان داشتن آن است. و همان گونه كه كيفر آنها بر گناهان مضاعف است ثوابهاى آنها بر حسنات در صورت اقتداى به آنها نيز چند برابر مى‏شود.

عالم هر گاه تجمّل و ميل به دنيا را رها سازد و به اندكى از دنيا قناعت ورزد، و از طعام به قوتى و از لباس به كهنه‏اى بسنده كند مردم از او پيروى خواهند كرد، و عالمان ديگر و عوام به او تأسّى خواهند جست، در اين صورت نظير ثوابهايى كه به آنها داده مى‏شود نصيب او خواهد شد. ليكن هر گاه به تجمّلات رو آورد طبع كسانى كه در مراتب پايينتر از او هستند ميل پيدا مى‏كند كه به او تشبّه جويند در حالى كه توان آن را ندارند مگر آن كه به خدمت سلاطين در آيند و به جمع مال و حطام دنيا از طريق حرام بپردازند و باعث همه انحرافات آنان خواهد بود. بنا بر اين روش عالمان در هر دو جهت زياده و نقصان به سود يا به زيان داراى آثار مضاعف است. همين مقدار كه گفته شد در شرح گناهانى كه توبه از آنها توبه واقعى است كافى مى‏باشد.

ركن سوّم- در توبه كامل و شرايط و ادامه آن تا پايان عمر

گفته شد توبه عبارت از ندامتى است كه موجب عزم و قصد شود، و آن نتيجه علم به آن است كه گناهان ميان او و محبوب حايلند، و هر يك از علم و پشيمانى و عزم داراى دوام و كمالى است، و دوام آنها نيز داراى شرايطى و كمال آنها را علامتى است كه ناگزير از بيان آنهاييم.