ضلالت انسانها بدون هدايت الهي - برگزیده ای از تسنیم نسخه متنی

هَدكُم) به همين سبك معنا شد. چنان كه اشاره شد احتمال ديگري هم مطرح است و آن اينكه كلمه «كما» براي تشبيه باشد؛ يعني همان‏طور كه خداوند شما را راهنمايي كرد به ياد او باشيد؛ نه آن‏طور كه از جاهليت به يادگار مانده است، زيرا شعار جاهلي در تلبيه حج اين بود: «لبيك اللّهمّ لبيك لا شريك لك إلاّ شريكاً هو لك تملكه و ما ملك». اين ذكر شرك‌آلود همانند هدايت الهي نيست.[1]

از طرف ديگر ممكن است ذكر خداوند براساس توحيد و نزاهت از شرك باشد؛ ليكن چون اسماي حسناي خداوند توقيفي است، الفاظ و كلماتي بايد به كار رود كه در كتاب و سنّت استعمال شده باشد؛ يعني كلمه‌اي كه در هيچ ذكر، شكر، دعا و ثناي الهي نيامده و در هيچ متن مقدّسي بر خداوند اطلاق نشده است نمي‌توان آن را درذكر خدا مطرح كرد، پس ذكر خداوند بايد نظير هدايت خدا و برابر راهنمايي او باشد.[2]

ضلالت انسانها بدون هدايت الهي

خداي سبحان فرمود كه‏به ياد خدا باشيد، در حالي كه به راستي قبل از بهره‏مندي از هدايت او گمراه بوديد: (واذكُروهُ كَما هَدكُم واِن كُنتُم مِن قَبلِهِ لَمِنَ الضّالّين). «واو» در (واِن كُنتُم) «حاليه» است و به قرينه «لام فارقه» در (لَمِنَ الضّالّين) «إن» نيز مخففه از مثقّله است[3] كه تحقيق و تثبيت مطلب را مي‌رساند نه نافيه. (قَبلِه) نيز قبليّت زماني يا رتبي است؛ درباره‏مردم قبل از

[1] ـ تفسير المنار، ج2، ص203، با تحرير اندك.

[2] ـ التفسير الكبير، مج3، ج5، ص178، با تغيير اندك.

[3] ـ مجمع البيان، ج1 ـ 2، ص526؛ الكشاف، ج1، ص247.