تقوا پشتوانه احكام
خداي سبحان در ذيل آيه مورد بحث به تقوا كه بهترين توشه است سفارش ميكند و نيز ميفرمايد:بدانيد همهشما به سوي خدا محشور ميشويد: (واتَّقوا اللّهَ واعلَموا اَنَّكُم اِلَيهِ تُحشَرون). خداوند تقوا را پشتوانه احكام فقهي قرار داده و ياد قيامت را سندِ تقوا دانسته است، زيرا كسي كه به ياد قيامت نيست نميتواند داعيه تقوا داشته باشد.منشأ همه گناهان فراموشي آخرت، و سبب پرهيزگاري و دوري از گناهان ياد معاد است. آنان كه براثر پيروي هواي نفس، از راه خدا گمراه و سبب اضلال ديگران شدهاند و عذاب شديد الهي دامنگير آنهاست، از آنروست كه روز قيامت يعني روز حساب را فراموش كردهاند: (ولاتَتَّبِعِ الهَوي فَيُضِلَّكَ عَن سَبيلِ اللّهِ اِنَّ الَّذينَ يَضِلّونَ عَن سَبيلِ اللّهِ لَهُم عَذابٌ شَديدٌ بِما نَسوا يَومَ الحِساب)[1]، پس منشأ همهبيتقواييها فراموشي قيامت، و سبب تقوا تذكره معاد است. اصولاً فرض صحيح ندارد كه انسان متقي قيامت و حساب و كتاب آن روز را فراموش كند، چنان كه عادتاً ممكن نيست به يادآورنده حقيقي قيامت و اهوال آن بيتقوا باشد.خداي سبحان در آيه مورد بحث، از مسلماناني كه از گوشه و كنار دنيا آمده و در سرزمين منا جمع شدهاند، ميخواهد كه از اين محشر و مجمع دنيايي به آن محشر اعظم و مجمع اكبر (قيامت كبرا) منتقل شوند: (فَاِذا هُم مِنَ الاَجداثِ اِلي رَبِّهِم يَنسِلون)[2] و بدانند روز قيامت خواهد آمد و در محضر[1] ـ سوره ص، آيه 26. [2] ـ سوره يس، آيه 51.