مراد از فضلِ اِلهي - برگزیده ای از تسنیم نسخه متنی

است. بعضي از انواع تجارت و كسب حلال در موسم حج چنين است:

1.تجارت با نفس حج؛ مانند اجير شدن براي انجام حج نيابي كه در ازاي آن مزد گرفته مي‌شود. تفصيل اين مطلب در فقه، در مبحث «اجرت بر واجبات» مطرح است. اجمال آن اين است كه در اين‌گونه موارد نه مزد حرام است و نه عمل باطل. آيه مورد بحث ناظر به اين نوع تجارت نيست.

2. تجارت در اثناي مناسك حج به عنوان خدمتگزار، مُكاري، راننده يا خلبان. اين شكل تجارت نيز رواست و در مواردي نيز مستحب يا واجب مي‌شود.

3. تجارت در اثناي اعمال حجّ با پول يا كالايي كه حجگزار به همراه آورده است. بر پايه ظاهر آيه، تجارت و ابتغاي فضل الهي، يكي از اين دو نوع اخير يا هر دوي آنهاست كه مُجاز است: (لَيسَ عَلَيكُم جُناحٌ اَن تَبتَغوا فَضلاً مِن رَبِّكُم). البته سرگرم شدن به كسب و تجارت نبايد انسان را از عبادت بزرگ حجّ و منافع معنوي آن باز دارد و بايد توجه داشت كه مشوب‏كردن سفر حج به اقتصاد و تحصيل درآمد، بدون ضرورت، ثواب حجِ ناب و عمل خالص و عبادت محض را ندارد.

مراد از فضلِ اِلهي

واژه «فضل» در قرآن كريم حدود نود بار و در مصاديق زير به كار رفته است:

1. فضل معنوي؛ يعني نعمتهاي معنوي و اخروي؛ مانند بهشت و روزي بهشتي: (فَسَيُدخِلُهُم في رَحمَةٍ مِنهُ وفَضل)[1]؛ (يَستَبشِرونَ بنِعمَةٍ مِنَ اللّهِ

[1] ـ سوره نساء، آيه 175.