برگزیده ای از تسنیم نسخه متنی

درنتيجه كاملاً با هم معارض‌اند؛ نه اينكه دَوَران بين اقل و اكثر باشد، بنابراين يا به سبب اعراض اصحاب از صحيحه حَريز بايد روايت او را فاقد اعتبار دانست كه ديگر تعارضي در بين نيست يا در صورتي كه تعارض را بپذيريم بايد جمع سندي كرد، چون جمع دلالي ميسّر نيست. استاد بزرگوار، محقق دامادِ جمع سندي را پذيرفته و فرموده‌اند: چون دسته اول با فتواي مشهور بين اصحاب مطابق و شمار آنها نيز فزون‌تر است، بر دسته دوم ترجيح دارد.[1]

نظر شيخ طوسي و همفكران او كه معيار را 12 ميل گرفته‌اند، مؤيد روايي ندارد؛ ولي استاد، محقق دامادِ دو توجيه براي آن بيان كرده است:[2]

يكم. در روايات 48 ميل، اگر عدد مذكور را بر جهات چهارگانه تقسيم كنيم، از هر طرف 12 ميل به دست مي‌آيد كه مجموعاً 48 ميل مي‌شود. كلام شيخ طوسي و برخي همفكران او ناظر به همين توجيه است.[3]

اين توجيه تمام نيست، زيرا ظاهر اين روايات، 48 ميل از هر طرف است؛ نه 48 ميل از مجموع چهار سو، وانگهي قيدِ «من‏جميع نواحي مكة» در روايت دوم زراره چنين توجيهي را دفع مي‌كند.

دوم. ساكنان مناطق كمتر از 12 ميل، جزو (حاضِرِي المَسجِدِ الحَرام)اند و ساكنان دورتر، مشمول اين عنوان نيستند، چون عنوان «حاضر» مقابل «مسافر» است و سفر به 4 فرسخ (12 ميل) تحقق مي‌يابد.

اين توجيه نيز ناتمام است، زيرا حدس صِرف و ادعايي بي دليل است،

[1] ـ كتاب الحج (تقريرات درس آيت الله محقق دامادِ)، ج1، ص371.

[2] ـ همان.

[3] ـ التبيان، ج 2، ص 158 ـ 159.