برگزیده ای از تسنیم نسخه متنی

ابطال حق و احقاق باطل است[1] و در خصوص تروك احرام، قسم و قول «لا والله» و «بلي والله» است.[2]

گفتني است كه جدال به اسلوب اَحسَن مورد فرمان الهي است: (وجدِلهُم بِالَّتي هِي اَحسَن)[3] و هرگز در حج از آن نهي نشده است. سيره پيامبران الهي(عليهم‌السلام) نيز افزون بر حكمت و برهان و موعظه و خطابه، آن بود كه از روش جدال احسن بهره مي‌بردند، چنان كه حضرت نوح(عليه‌السلام) اين مسلك را رها نكرد: (ينوحُ قَد جدَلتَنا فَاَكثَرتَ جِدلَنا).[4] احتجاجهاي علمي امامان معصوم(عليهم‌السلام) نيز كه از جدال احسن خالي نبود در موسم حج معروف است.[5] آن مناظره‌هاي علمي حتماً در خارج از حال احرام نبود، بلكه چه بسا در همان حال احرام نيز صورت مي‌پذيرفت. با اين مقدمه كوتاه مي‌توان آنچه را درباره زمخشري نقل شده پذيرفت. نقل است كه وي بعد از تأليف كشاف آن را در كنار كعبه قرار داد تا صاحب‏نظران به نقد و بررسي آن بپردازند.[6] چنين ابتكاري كه حكايت از آزادانديشي و گفتمان دقيق علمي اسلام در حساس‌ترين زمان و زمين است هرگز با منع جدال در حج منافاتي ندارد، چون از سنخ جدال باطل و منهي نيست.

[1] ـ التحقيق، ج2، ص65، «ج د ل».

[2] ـ تفسير العياشي، ج1، ص114.

[3] ـ سوره نحل، آيه 125.

[4] ـ سوره هود، آيه 32.

[5] ـ ر.ك: بحار الانوار، ج10، ص146؛ ج46، ص351 و358.

[6] ـ تفسير التحرير و التنوير، ج2، ص231.