برگزیده ای از تسنیم نسخه متنی

فِي‌النّاسِ بِالحَجِّ يَأتوكَ رِجالاً وعَلي كُلِّ ضامِرٍ يَأتينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَميق)[1] و چون سفر حجّ توشه مي‌خواهد، به تحصيل آن فرمان داده و توشه را تقوا دانسته است: (وتَزَوَّدوا فَاِنَّ خَيرَ الزّادِ التَّقوي). بي‌توشه سفر كردن مايه‏هلاكت مسافر است؛ به ويژه اگر سفر معنوي باشد.

برخي مفسران، (تَزَوَّدوا) را همان زاد و توشه مادي (نان و آب و وسايل مورد نياز) دانسته و به اين شأن نزول آيه استناد كرده‌اند كه گروهي از اهل يمن وقتي به زيارت خانه خدا مي‌رفتند، هيچ توشه‌اي با خود برنمي‌داشتند يا توشه همراه را هنگام احرام دور مي‌ريختند و مي‌گفتند:ما به خانه خدا مي‌رويم؛ چگونه ممكن است به ما غذا ندهد؟[2] خداوند در نفي اين باور نادرست و باطل به تحصيل توشه راه فرمان داد.

اين احتمال بعيد نيست و مي‌تواند از مصاديق آيه باشد؛ ليكن به قرينه‏داخلي در (فَاِنَّ خَيرَ الزّادِ التَّقوي واتَّقونِ ياُولِي الاَلبب) مراد تشويق به تقوا و اصول ارزشي و كارهاي نيك يعني زاد و توشه سفر آخرت است، زيرا كلمه «فا» براي تفريع است و اگر مقصود از تزوّد، ابطال توكل كاذب و نفي زهدورزي باطل بود، تفريع و تعليل مزبور مناسب نبود. هرچند برخي براي پرهيز از تكرار، جمله (فَاِنَّ خَيرَ الزّادِ التَّقوي) را پرهيز از مزاحمت و كَلّ بر ديگران‏شدن پنداشته و جمله (واتَّقونِ ياُولِي الاَلبب) را تحصيل تقواي معهود، حتي در تحصيل ره‌توشه دانسته‌اند، به اين معنا كه كوشش شود زاد راه طيّب و حلال باشد.[3]

[1] ـ سوره حجّ، آيه 27.

[2] ـ مجمع البيان، ج1 ـ 2، ص525؛ اسباب نزول القرآن، ص 63؛ الدر المنثور، ج1، ص531؛ الجامع لاحكام القرآن، مج1، ج2، ص381.

[3] ـ رحمة من الرحمن، ج1، ص292.