لطفا منتظر باشید ...
فتاواى فقهاى اهل سنت در عدم جواز
1 ـ سرخسى حنفى مى گويد: «جمع بين دو نماز در وقت يكى از آن دو جايز نيست، نه در وطن و نه در سفر، مگر در عرفه و مزدلفه (مشعرالحرام).»2 ـ ابن قدامه حنبلى مى گويد: «جمع جايز نيست، مگر در سفرى كه مبيح قصر باشد... منتها جمع نمودن به جهت باران، بين نماز مغرب و عشا جايز است، ولى جمع بين ظهر و عصر جايز نيست.»
3 ـ شافعى مى گويد: «سنت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) دلالت دارد بر اين كه مسافر مى تواند بين ظهر و عصر، مغرب و عشا در وقت يكى از آن دو جمع كند، زيرا پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) اين چنين كرده است.»
4 ـ ابن رشد مالكى مى گويد: «علما در مسئله جمع بين دو نماز در غير مورد عرفه و مزدلفه اختلاف نموده اند، جمهور آنان جمع را جايز ندانسته اند، ولى در مواضعى كه جايز است اختلاف دارند.»
ادله جواز جمع به طور مطلق
با رجوع به كتاب و سنت نبوى(صلى الله عليه وآله) و اهل بيت(عليهم السلام) پى به حقانيت فتوا و نظر فقهاى مكتب اهل بيت(عليهم السلام) خواهيم برد:1 ـ قرآن كريمخداوند متعال در قرآن كريم مى فرمايد: {أَقِمْ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً;(5) «نماز را وقت زوال آفتاب تا اول
[(1)1 . المبسوء سرخسى، ج1، ص149.
(2)2 . المغنى، ابن قدامه، ج2، ص114 ـ 121.
(3)3 . الأمّ، شافعى، ج1، ص77.
(4)4 . بداية المجتهد، ج1، ص174.
5 . اسراء (17) آيه 78.
]
تاريكى شب به جاى آر و نماز صبح را نيز به جاى آر كه آن درحقيقت مشهود نظر فرشتگان شب و فرشتگان روز است».
كيفيت استدلال به آيه شريفه به اين صورت است كه: خداوند متعال بر بندگانش در شبانه روز پنج نماز واجب نموده كه چهار تا از آنها از زوال خورشيد تا نصف شب است، يعنى ظهر و عصر از زوال خورشيد شروع مى شود و مغرب و عشا از غروب تا نيمه شب است. آن گاه در وقت با هم شريك اند. بنابراين لازمه وسعت وقت نماز، جواز جمع بين دو نماز است.
فخر رازى در تفسير آيه فوق مى گويد: «اگر چنان چه «غَسَق» را به ظهور اول تاريكى معنا كنيم ـ همان گونه كه از ابن عباس و عطا و نضر بن شميل رسيده ـ غسق عبارت است از اول مغرب. لذا طبق اين فرض در آيه، سه وقت بيان شده: زوال، اول مغرب و هنگام فجر. البته اين معنا مستلزم آن است كه زوال، وقت ظهر و عصر باشد و وقت مشترك بين نماز ظهر و عصر. هم چنين اول مغرب وقت نماز مغرب و عشا بوده و مشترك بين اين دو گردد. اين بيان اقتضا دارد كه مطلقاً جمع بين ظهر و عصر و مغرب و عشا جايز باشد، مگر آن كه دليلى بر عدم جواز جمع در وطن بدون عذر اقامه شود كه در اين صورت جمع جايز نيست.»
2 ـ روايات نبوى(صلى الله عليه وآله)
روايات در اين باب به حدّ استفاضه رسيده است:1 ـ ابن عباس مى گويد: با رسول خدا(صلى الله عليه وآله) هشت ركعت (يعنى ظهر و عصر) و نيز هفت ركعت (يعنى مغرب و عشاء) را به طور جمع خواندم.
2 ـ باز هم نقل مى كند: رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در مدينه در حالى كه مقيم بود نه مسافر، نماز ظهر و عصر، مغرب و عشا را به جمع خواند.
[(1)1 . التفسيرالكبير، ج21، ص26.
(2)2 . مسند احمد، ج1، ص221 و صحيح بخارى، ج1، ص72 و صحيح مسلم، ج2، ص152.
(3)3 . همان.
]
3 ـ هم چنين مى گويد: پيامبر(صلى الله عليه وآله) بين ظهر و عصر، مغرب و عشا را در مدينه بدون خوف و باران جمع نمود.
در حديث وكيع چنين آمده: به ابن عباس عرض كردم: چرا پيامبر(صلى الله عليه وآله) چنين كرد؟ گفت: تا آن كه بر امّتش دشوار نگردد.
4 ـ مسلم و ديگران از ابن عباس نقل مى كنند كه فرمود: ديدم رسول خدا(صلى الله عليه وآله) را كه بين ظهر و عصر، مغرب و عشا جمع نمود. عبدالله بن شقيق مى گويد: خاطرم از اين موضوع پريشان بود. نزد ابوهريره آمدم و از او در اين موضوع سؤال نمودم، او نيز گفتار ابن عباس را تصديق نمود.
5 ـ بخارى از ابن عمر و ابى ايوب و ابن عباس نقل مى كند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) نماز مغرب و عشا را در وقت يكى از آن دو به جاى آورد.
6 ـ مسلم به سند خود از ابن عباس نقل كرده كه فرمود: رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در مدينه بين ظهر و عصر جمع نمود، در حالى كه نه خوفى بود و نه سفر. سعيد مى گويد: از ابن عباس سؤال كردم: براى چه اين گونه عمل كرد؟ فرمود: تا آن كه بر امّتش دشوار نباشد.
7 ـ عبدالله بن عمر مى گويد: رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بين ظهر و عصر، مغرب و عشارا جمع نمود، در حالى كه مقيم بود نه مسافر. شخصى به ابن عمر گفت: چرا اين گونه عمل كرد؟ او در جواب گفت: تا آن كه بر امّتش دشوار نگردد.
از مجموع اين احاديث و احاديث ديگر استفاده مى شود كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در مدينه بدون هيچ خوف و نزول بارانى بين ظهر و عصر، مغرب و عشا جمع نمود و اين تنها براىاعلام جواز جمع و مشروعيت آن بوده تا كسى گمان نكند كه به جهت مداومت پيامبر(صلى الله عليه وآله)
[(1)1 . مسند احمد، ج1، ص223 و صحيح مسلم، ج2، ص152 و سنن ترمذى، ج1، ص354.
(2)2 . صحيح مسلم، ج2، ص151.
(3)3 . مسند احمد، ج1، ص251 و صحيح مسلم، ج2، ص152 و مسند ابى داود طيالسى، ج11، ص355.
(4)4 . صحيح بخارى، ج1، ص148.
(5)5 . صحيح مسلم، ج2، ص151.
(6)6 . مسند عبدالرزاق، ج2، ص556، ح4437 و كنزالعمال، ج2، ص242، ح5078.
]
بر تفريق، جمع جايز نيست.
هم چنين از احاديث استفاده شد كه ابن عباس در روايات جمع، تنها نبوده، بلكه ابوهريره، ابن عمر و ديگران نيز در آن شريك اند.
مرحوم شرف الدين عاملى بعد از نقل احاديث مربوطه مى فرمايد: «اين احاديث صحيح و صريح دلالت دارد بر اين كه علت تشريع جمع بين دو نماز، توسعه به طور مطلق بر امت اسلامى بوده تا به سبب تفريق، به حرج و دشوارى نيفتند; خصوصاً اهل كسب كه اكثر مردم را تشكيل مى دهند.»
نيز با مراجعه و تأمل در احاديث يادشده و ديگر احاديث مى توان از توجيهات اهل سنت جواب داد; مثل آن كه مى گويند:ـ جمع به جهت عذر باران بوده است.
ـ هوا ابرى بوده و امر بر مردم مشتبه شده بود، لذا بين ظهر و عصر جمع شد.
ـ جمع در وقت مريضى و غيره بوده است.
ـ جمع مختص به مسجدالنبى بوده است.
ـ با تأمل در روايات، جواب تمام اين توجيهات داده مى شود.
مذهب اهل بيت(عليهم السلام)
با رجوع به روايات اهل بيت(عليهم السلام) پى مى بريم كه آن بزرگواران همانند جدّ شريفشان يك صدا بر جواز جمع اتفاق نموده اند:1 ـ شيخ صدوق(رحمه الله) به سندش از امام صادق(عليه السلام) نقل مى كند كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بين ظهر و عصر با يك اذان و دو اقامه جمع نمود و نيز بين مغرب و عشا در وطن بدون هيچ جهتى با يك اذان و دو اقامه جمع نمود.2 ـ كلينى(رحمه الله) به سند خود از امام صادق(عليه السلام) نقل مى كند كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نماز ظهر و
[(1)1 . مسائل فقهية، ص7 ـ 17.
(2)2 . من لا يحضره الفقيه، ج1، ص186.
]
عصر را بدون عذر از هنگام زوال خورشيد با مردم به جماعت به جاى آورد و نيز نماز مغرب و عشا را قبل از سقوط شفق بدون هيچ مشكلى با جماعت به جاى آورد. اين جمع را به جهت توسعه بر امّت خود انجام داد.
3 ـ شيخ طوسى(رحمه الله) در تهذيب و استبصار به سند خود از اسحاق بن عمار نقل مى كند كه از امام صادق(عليه السلام) سؤال نمودم: آيا مى توانم بين مغرب و عشا در حضر قبل از آن كه شفق غايب گردد، بدون هيچ عذرى جمع نمايم؟ حضرت فرمود: اشكالى ندارد.
اين مذهب اهل بيت(عليهم السلام) است، اهل بيتى كه ظرف علم پيامبر(صلى الله عليه وآله)، كشتى نجات امت، عِدل قرآن و امينان وحى اند.
شيخ الاسلام علامه شيخ سليم البشرى ـ رئيس دانشگاه الازهر ـ در عصر خود درباره اهل بيت(عليهم السلام) مى گويد:«همانا امامان دوازده گانه از اهل بيت(عليهم السلام) سزاوارترند به پيروى و متابعت تا امامان مذاهب چهارگانه فقهى اهل سنت و ديگران، زيرا امامان دوازده گانه همه بر يك مذهب اند كه با اجماعشان آن مذهب را تقرير و تمحيص نموده اند، برخلاف مذاهب چهارگانه اهل سنت، زيرا اختلاف بين آنان در تمام ابواب فقه شايع و رايج است، به حدّى كه موارد آن قابل احاطه و ضبط نيست. پرواضح است كه آن چه يك شخص تحقيق و تقرير مى كند قابل مقايسه نيست با آن چه را كه دوازده امام آن را تحقيق و تقرير مى نمايند. اين مطلبى است كه جاى هيچ گونه توقف و اشكالى براى شخص منصف در آن باقى نمى گذارد.»
قائلين به جواز جمع به طور مطلق از اهل سنت
گروهى از علماى اهل سنت قائل به جواز جمع بين دو نماز به طور مطلق و بدون هيچ عذرى شده اند، به شرط آن كه عادت انسان نگردد، همانند ابن سيرين، ربيعه، ابن[(1)1 . الكافى، ج3، ص286.
(2)2 . تهذيب الاحكام، ج2، ص263 ح 1047 و الاستبصار، ج1، ص272 ح 982.
(3)3 . المراجعات، شرف الدين، ص129.
]
منذر و ديگران. ودليلشان بر جواز جمع، رواياتى است كه به برخى از آنها اشاره شد. از علماى متأخرين اهل سنت نيز برخى به جواز جمع اعتراف نموده اند، زيرا تفريق مستلزم حرج و مشقّت است.
