علم القرائة كه در روزگاران متاخر، يك رشته از خانواده پر گستره علوم قرآن به شمار آمد، اولين دانش رسمى در فرهنگ اسلامى است كه ارتباطى درخور با زبان و زبان شناسى دارد. بن مايه هاى بسيط علومى كه در سده هاى بعد، موسوم به علوم قرآن (517) گرديد، هم پاى نزول قرآن با دانش قرائت ، تجويد، كتابت و رسم الخط، تفسير و فهم مفردات و جملات قرآن توسط صحابيان متمحض در امر دين شناسى چونان على بن ابى طالب (عليه السلام )، عبدالله بن مسعود، ابى ابن كعب و عبدالله بن عباس و... و نيز تابعينى چون مجاهد، عطاء، عكرمه ، قتاده ، حسن بصرى ، سعيد بن جبير و... در همين سده اول تكوين ، بلكه تدوين يافت . (518)علوم ادبى و ابواب و شعبه هاى آن ، چون علم لغت ، صرف ، اشتقاق ، معانى ، بيان ، بديع انشا، عروض ، قافيه ، قرض الشعر، نقد الشعر، نقد النثر و سبك شناسى ، خطابه ، خط، تاريخ ادبيات ، همه از پديده هاى فرهنگ ادبى اسلامى و يكى از والاترين ابعاد انديشه هاى مسلمانان است كه در مسائل لفظ و معنا تدوين يافت . درست است كه عرب جاهلى با شعر و سخن آشنا بود و ميان آنان علم ايام عرب و شرح احوال شاعران رواج داشت و شعرشناسى و نقد سخن رايج بود، ليكن يقين است كه علوم رده بنيد شده ادبى و مسائل تحرير يافته آن ، كه به گسترش و تحقيق قرار گرفته ، پديده هاى نوينى بودند كه انديشمندان اسلامى آنها را پى ريختند. (519)چنانكه مشهور است علم زبان شناسى اسلامى و عربى با اشاره امام على بن ابى طالب (عليه السلام ) به ابوالاسود دوئلى (69 ه) شكل گرفت و تعريف جامع و مانع و اقتصادى از اسم و فعل و حرف ، (520) و سرانجام حركت گذارى و اعراب قرآن توسط وى ، به انگيزه ثبت و ضبط قواعد و منطق زبان عربى و به منظور صيانت متن و محتواى قرآن از تحريف و ورود لحن در قرائت و بالمال فهم و تفسير قرآن ، پايه ريزى شد. همان طور كه نقطه قرآن به منظور پيشگيرى از اشتباه در قرائت حروف مشابه (س ، ش ، ب ، ت ، ث ، ص ، ض ،...) توسط يحيى بن يعمر نيز به همين انگيزه صورت گرفت .بنابراين ، مسلمانان از نخستين روزگاران ظهور اسلام و گسترش قرآن ، پى بردند كه براى قرائت و نيز شناخت درست اين كتاب نيازمند يك رشته پژوهشها و شناختهاى دقيق و روشن بلاغى و جمع بندى و تطبيق حقايق تعبيرى و مواد اصلى در مورد سخن و معانى هستند و به نيكى اين نياز را پاسخ گفتند.شناخت مخارج حروف ، ترتيب حروف و كلمات و ويژگيها و خواص هر يك به منظور نشان دادن آواهاى خوش و بديل ناپذير قرآن در علوم ادبى ، قرائت و تجويد از ژرف كاوى مسلمين و سختكوشيهاى آنان در خدمت به قرآن است .براساس همين نكته سنجيها كه نكات بديعى را در زبان شناسى عرضه مى دارد، حروف از لحاظ مخارج صدا و تلفظ به دسته هاى گوناگون و بسيار فنى با شرح ريزه كاريهاى خواص حروف ، در كتب تجويد و قرائت ثبت شده است . اين آثار كه از منابع تحقيقات آواشناختى مسلمانان است ، امروز نيز با پيشرفت قابل توجه زبان شناسى و آواشناسى با كمك ابزارهاى الكترونيكى هنوز هم سزامند تكريم و تحسين است . (521)آثار ذيل نمونه اى كوچك از مكتوبات مربوط به قرائت و تجويد است كه بخشى از علوم قرآن محسوب مى شود:القرآئة از ابان بن تغلب (141 ه) القرآئه از حمزه بن حبيب (156 ه) القرائات از على بن حمزه كسائى ؛ اختلاف المصاحف از سهل بن محمد بن عثمان سجستانى (255 ه) حجة القرئات از عبدالرحمن بن محمد، معروف به ابى زرعه (410 ه)؛ الكشف عن وجوه القرائات السبع و عللها و حججها از مكى بن ابى طالب قيسى (437 ه) التيسير فى القرائات السبع از ابو عمرو عثمان بن سعيد دانى ، (444 ه)؛ املاء ما من به الرحمن من وجوه الاعراب و القرائات فى بالقرآن العزيز از شمس الدين ... بن اسماعيل ، معروف به ابو شمامه (665 ه)؛ النشر القرائات العشر از على بن يوسف جزرى (833 ه)؛ اتحاف فضلاء البشر فى القرائات الاربع عشر از احمد بن عبدالله دمياطى (1117 ه) و... .
لطفا منتظر باشید ...
