وجدان و شعور درونى . هيچ يك از ما نمى تواند اين واقعيت را انكار نكند كه وقتى بدون هيچ جهت گيرى پيشين قرآن كريم را مى خوانيم ، يا از ترجمه و تفسير آن استفاده مى كنيم ، راه تفهيم و تفاهم ميان ما و هزاران انسان ديگر مانند ما، با قرآن گشوده است . چنين نيست كه وقتى آيات قرآن را مى خوانيم به هيچ مرتبه اى از معناى آن دست نياييم يا هر يك از ما، از هر يك از آيات قرآن معنا و مفهومى كاملا مغاير با ديگران دريابد.
هفت
سفارش به بهره گيرى از هدايتهاى قرآنى . پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و جانشينان معصوم آن حضرت در مناسبتهاى گوناگون مسلمانان را به مراجع به قرآن و هدايت جويى از اين منبع بيكران فيض الهى سفارش نمود. آن حرت در حديث مشهور ميان فريقين فرمود: انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتى . (1225) نيز در روايت ديگرى فرمود: اذا التبست اليكم الفتن فعليكم بالقرآن ...؛ (1226) آنگاه كه فتنه ها (چون شب تاريك ) بر شما هجوم آورد، به قرآن دست آويزيد.اميرالمومنين على (عليه السلام ) در يكى از خطبه هاى خود در توصيف قرآن مى فرمايد: ابتعثه بالنور المضى ء و البرهان الجلى ، والمنهاج البادى ، والكتاب الهادى (1227) و در سخنى ديگر مى فرمايد: فالقرآن آمر زاجر، و صامت ناطق . حجة الله على خلقه اءخذ عليه ميثاقهم و ارتهن عليهم اءنفسهم . (1228)
هشت
معيار بودن قرآن . در روايات متعددى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و امامان معصوم (عليه السلام ) نقل شده است كه در شرايط تعارض اخبار و فقدان سند، كه احتمال وضع و جعل حديث مستبعد نمى باشد، يك معيار اساسى در اختيار مسلمانان قرار دارد و آن عبارت است از موافقت مضمون و محتواى حديث با قرآن .از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل است كه فرمود: ان على كل حق حقيقة و على كل صواب نورا فما و افق كتاب الله فخذوه و ما خالف كتاب الله فدعوه (1229)
نه
روشها و كليدها. بسيارى از سخنان پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله و امامان معصوم (عليه السلام ) در ارتباط با قرآن ، ناظر به چگونگى و راه و رسم تفسير و بيان شرايط معرفتى و روانى مفسر است ، نه صرف تفسير يك آيه و بس . اين روايات متعدد و متنوع و هر يك گوياى جهتى خاص اند. (1230)
ده
سيره پايدار مسلمانان . از عصر نزول قرآن كريم تا به امروز همواره مسلمانان به قرآن مى نگريسته ، آن را تلاوت و تفسير كرده اند و براساس آموخته هاى علمى از قرآن ، عمل كرده ، هرگز ترديد نمى ورزيده اند كه آيا قرآن تفسيرپذير است يا نه . گو اينكه پرواپيشگان مسلمان پيوسته از تحميل راءى خويش بر قرآن و تفسير به راءى و فقدان صلاحيتهاى علمى يا روحى خويش در دستيابى به معارف والا و ژرفاهاى مكتوم آن در هراس بوده اند. اين هزاران مجلد تفسير از فرق گوناگون مسلمان ، گواه اين حقيقت است كه دستيابى به معانى قرآن را امرى ممكن مى دانسته اند.
3. مكانيسم فهم متن
فهم يك متن از چه فرايندى عبور مى كند؟ چنانكه پيشتر گفته شد، متن واقعيتى است كه صرفنظر از وجود مفسر، وجود عينى و خارجى دارد و به وسيله يك پديد آورنده اى به وجود آمده است . به همين جهت ما در پروژه تفسير قرآن با سه واقعيت روبرو هستيم : نخست خداوند، نازل كننده قرآن ، دوم متن قرآن ، پيام خداوند و انسان ، مخاطب قرآن ، كه در اينجا صفت مفسر قرآن را واجد است .هويت هستى شناسيك قرآن وابسته به دو مولفه است ، معنا و محتوا از يك سو، و ساختار و شكل از ديگر سو. اين مولفه ها در پرتو وحى خدا تحقق يافته و از اين لحاظ وجود مفسر نقشى در اعطاى هويت به قرآن نداشته است ؛ هرچند كه فلسفه وحى ساماندهى به حيات معنوى انسان است و بى وجود انسان فلسفه اى براى وجود وحى نيز باقى نمى ماند.از آنچه گفت آمد، معلوم شد كه مفسر قرآن در فعل تفسيرى خود در جستجوى كشف و دستيابى به معانى و حقايقى نهفته در متن است ، نه جعل ، توليد و تحميل معناى ذهنى خود بر متن .
لطفا منتظر باشید ...
