فصل هشتم : نقد و تحليل انظار گوناگون در زبان گزاره هاى قرآن - تحليل زبان قرآن و روش شناسى فهم آن نسخه متنی

فصل هشتم : نقد و تحليل انظار گوناگون در زبان گزاره هاى قرآن

زبان قرآن در سطح گزاره ها و جملات

وقتى در صدد شناسايى زبان قرآن در سطح گزاره ها و جملات برآييم ، پرسشهاى گوناگونى در پيش روى ما قرار مى گيرد كه برخى از آنها را مطرح مى كنيم . از جمله پرسشهاى مهم و مطرح در اين زمينه آن است كه آيا جملات و گزاره هاى قرآنى همه ناظر به حقيقت اند يا نه ؟ به ديگر سخن ، آيا تعبيرهاى مختلف قرآن در موضوعات گوناگونان ، به تمامى مفاد ظاهريشان مورد نظر و مراد است يا آنكه رمز، كنايه ، تمثيل و انواع مجاز نيز در آن راه دارد؟ و اگر تعبيرات قرآن داراى مجاز است آيا اين مجازها ارجاع به حقيقت دارند يا خير؟

به بيان سوم ، با نگاه به مضامين گوناگون قرآن در موضوعات مختلف مربوط به تبيين ذات ، صفات و افعال خداوند، پيدايش نظام هستى و آسمانها و زمين ، ذكر حوادث و رخدادهاى نظام كيهانى ، سجده فرشتگان بر انسان ، سرنوشت انسان و چگونگى سير حيات وى ، داستان امتها و پيامبران و فرود و فرازهاى زندگى آنان ، نشانه هاى پايان اين حيات مادى ، اشراط ساعت ، رخدادها و مواقف و مراحل جهان ديگر و حساب و ميزان ، نامه عمل و نعمتها و عذابها، جز اينها، اين سوال مطرح مى شود كه : آيا اينها همگى مفاهيمى حقيقى هستند؟ يا نه ؟ وقتى قرآن در افعال خدا تمام پديده هاى عالم را مستند به خدا مى كند ( خالق كل شى ء ) (681) و همه هستى را تحت تدبير خدا معرفى مى كند: ( بل لله الاءمر جميعا ) (682) ( اءفراءيتم ما تمنون * اءنتم تخلقونه اءم نحن الخالقون *... اءفراءيتم ما تحرثون ءاءنتم تزرعونه اءم نحن الزارعون ) (683) ( يضل من يشاء ويهدى من يشاء ) ، (684) ( و ما رميت اذ رميت ولكن الله رمى ) ، (685) ( والله خلقكم و ما تعملون ) (686) و در عين حال به هر يك از پديده هاى عالم نيز نقش ويژه اى را نسبت مى دهد: ( اءنزل من السماء ماء فاءخرج به من الثمرات رزقا ) ، (687) ( فمن شاء فليومن و من شاء فليكفر ) (688) آيا اين دو گونه نسبت ، هر دو حقيقت است يا يكى حقيقت است و ديگرى مجاز؟ همچنين نسبتهاى زمانى و مكانى در افعال يا صفات خداوند، مانند: ولنبلونكم حتى نعلم المجاهدين منكم والصابرين (689) چه مفهومى دارند؟ مفهوم گفتگوى خدا با فرشتگان (بقره ، 30) و انسان (اعراف ، 172) و موجودات ديگر چيست ؟ (هود، 44). محبت (بقره ، 222)، رضا، غضب ، معيت ، فوقيت ، جنب ، يد، استوا و مجى ء در مورد خدا چه معنايى دارند؟ نسبتهاى زمانى در افعال خدا، چه مفهومى دارند؟ (انفال ، 96)، آفرينش در شش روز (اعراف ، 54)، داستان هبوط آدم و ابليس چيست ؟ (اعراف ، 11 - 25)، نسبت دادن گفتار (نمل ، 18) و تسبيح (رعد، 33، اسراء، 44) به موجودات غير ذى شعور و جمادات چگونه است ؟ جهنم چگونه حركت مى كند (معارج ، 17) و فرياد مى كشد؟ زمين چگونه حديث مى گويد؟ (زلزله ، 4)، نامه عمل و دست راست و چپ چيست ؟ (اسراء، 13)؛ انشقاق ، 10 نفخ در صور چيست ؟ (حاقه ، 13).

قصه هايى كه در قرآن بيان مى شود آيا عين واقعيت است ؟ آيا ابراهيم واقعا پرندگانى را كشت و سپس زنده كرد؟ (بقره ، 26)، آيا عزيز (بقره ، 259) و اصحاب كهف (كهف ، 9 - 13) مُردند و دوباره زنده شدند؟ آيا هابيل و قابيل (مائده ، 27)، وجود واقعى داشتند يا صرفا بيانى سمبليك از خوبى و بدى هستند؟ آيا جمعى از بنى اسرائيل مسخ شدند؟ (اعراف ، 166)، مفهوم امداد و تاييد فرشتگان چيست ؟ (توبه ، 26) و... اينها نمونه هايى از سوالاتى است كه در باب زبان گزاره هاى قرآن مطرح است .

در اين بخش مى كوشيم تا مهم ترين نظريه هاى ارائه شده در باب ارزيابى زبان گزاره ها و جملات قرآن را مرور كنيم و به نقد و بررسى بپردازيم و سرانجام به تجزيه و تحليل كلى در اين باره مى نشينيم و معيارهاى زبان شناختى استنباط صحيح از گزاره هاى قرآنى را مطرح مى نماييم .