تحليل زبان قرآن و روش شناسى فهم آن نسخه متنی

2. پرسش ديگر آنكه آيا زبان قرآن در ساحات متنوع گزاره ها و آموزه ها، توصيف جهان و انسان ، آغاز و فرجام هستى ، طبيعت و ماوراى طبيعت و ذكر اجزاى ريز و درشت پديده هاى آسمانى و زمينى و تبيين على رخدادها و سنتهاى الهى در سرنوشت انسان و شرح حوادث امتها، امر و نهى و دعوت و توصيه و جز اينها زبان واقع گويانه و معرفت بخش ‍ است و يا صرفا زبانى كاركردگرايانه و احساس برانگيز يا نمادين و غيره ؟

3. اين پرسش نيز در جاى خود بسيار مهم است كه آيا زبان قرآن قاعده مند است يا هنجارشكن ؟ به بيان ديگر، زبان قرآن را هرچه بدانيم ، تبيين اين موضوع كليد حل بسيارى از معضلات در پيش روى فهم قرآن است كه معلوم شود آيا زبان قرآن و ارتباط لفظ و معنا و كشف معانى در جملات قرآن به يك سلسله قواعد منطق محاوره عقلائى و احيانا قواعد ويژه خود وابسته است و از اين لحاظ زبانى فيصله بخش است ، نه جدلى الطرفين ، يا آنكه اين زبان شالوده شكن و قاعده گريز است ؟ پژوهش حاضر مى كوشد تا پرسشهايى اينچنين و موضوعات مرتبط به آنها را پاسخ دهد.

اهتمام پژوهنده بر آن بوده است كه پس از تبيين مفهوم زبان و فلسفه و كاركردهاى آن ، با ورود به حوزه زبان دين ، چشم اندازى نسبتا گويا از رهيافتهاى جديد زبان دينى در غرب و زمينه هاى بروز و ظهور آنها را روشن سازد، تا جست و جوهاى وى در زبان قرآن ناظر به مسائل نوپديد و چالشهاى اين حوزه ملاحظه گردد؛ همچنان كه جايگاه زبان قرآن در بستر فرهنگ اسلامى و فراشد دانش مسلمين نيز از نقاط مورد اهتمام آن است .

التفات به تمايز و تفارق مبانى و مبادى جهان شناختى ، انسان شناختى ، معرفت شناختى ، متن شناختى و زبان شناختى و بسترها و زمينه هاى انديشه دينى غرب كه منشاء پيدايش رويكردهاى جديد زبان دينى و فهم متون آن است ، با مبانى ، زير ساختها و باورهاى فكرى مربوط به زبان قرآن و ساز و كار فهم آن نيز، عطف توجه اين نوشتار است ؛ همچنان كه مى توان ورود به عرصه مصاديق آيات و جستجوى رهيافت زبان قرآن در متن آيات و پرهيز از كلى گويى ، بدون نظر داشت نمودهاى گونه گون متن را از ويژگيهاى مورد نظر اين پژوهش دانست .

با توجه به اين رويكرد، فصل نخست تمهيدى است بر مسئله زبان ، كه مفهوم زبان ، فلسفه زبان ، و كاركردها و نقشهاى گونه گون زبان به ويژه زبان هنرى - ادبى را از زبان متعارف و علمى ، باز مى نمايد.

فصل دوم ، يعنى زبان دين ، گامى نزديك تر به موضوع اصلى و مدخل آن تلقى مى شود.

مطالعات پر گستره و دشوار فصل سوم به واقع نگاهى است بر مهم ترين عناصر فكرى سه قرن اخير غرب ، به ويژه معرفت شناسى تجربى ، فلسفه تحليلى و هرمنوتيك فلسفى ، و چالشهايى كه اين عناصر در فراروى معرفت دينى و زبان دين قرار مى دهد.

فصل چهارم گزارشى است از چهار طيف از رهيافتهاى زبان دينى معاصر غرب كه در عين حال بر معضلهاى بنايى يا مبنايى هر يك نيز فى الجمله اشارتى گويا رفته است .

در فصل پنجم كوشش شده است تا ريشه ها، زمينه ها و علل بروز نظريات زبان دينى جديد غرب واكاوى شود، و اين موضوع از جهات گوناگون مورد بررسى واقع گردد كه آيا همان ريشه ها و زمينه هاى دينى - فكرى بر مسلمانان نيز حاكم است و ناگزير همان گزينه ها نيز در پيش روى آنها قرار دارد، يا آنكه چنين نيست ؟

فصل ششم كه در حقيقت به طور مستقيم به حوزه زبان قرآن وارد مى شود، گذرى بر مآخذ و ميراث گرانسنگ دانشهاى اسلامى و توجه انديشمندان مسلمان بر مسئله زبان قرآن است كه بى گمان زمينه اى بسيار شايسته در اختيار پژوهشگر امروز قرار داده ، كوشش و همت والاى قرآن پژوهان و قرآن باوران ديروز مسلمان را نشان مى دهد.

فصل هفتم كه نگاهى دقيق تر بر ساحت مفردات قرآن انداخته ، به تحليل اين پرسش اساسى مى پردازد كه : آيا زبان قرآن ناظر بر معانى ويژه و وضع عرفى خاص است ، يا ناظر به همان معناى عام لغوى - عرفى ؟ و يا آنكه نوعى تفصيل در اين زمينه قابل طرح خواهد بود؟

در فصل هشتم نيز ديدگاهها و انظار گوناگون در زبان گزاره هاى قرآن تحليل و ارزيابى مى شود.