تحليل زبان قرآن و روش شناسى فهم آن نسخه متنی

ويژگيها و لوازم ديدگاه ويتگنشتاين

يكى از لوازم و ويژگيهاى ديدگاه زبانى ويتگنشتاين نفى هرگونه معيار و مبنا براى يك گفتار، اعم از علمى ، دينى و... است . لازمه نحوه هاى حيات آن است كه هم علم ، هم دين ، هم فلسفه يك نحوه حيات اند، اين نحوه حيات را بايد زيست ، نه علم ، نه دين ، نه فلسفه هيچ يك بنيان ندارند، يعنى تاييد عقلانى و اثبات نمى پذيرند.

ريشه اين مطلب آن است كه همين الفاظ، بنيان داشتن ، استدلال كردن ، واقعيت ولا واقعيت و... هم يك گونه زبان ناشى از يك نحوه حيات خاص است و در بازيهاى زبانى نقش خاص خودشان را دارند و ما بيرون از اين زبانهاى خاص ، زبانى نداريم كه مستقل باشد و بتواند اين نحوه هاى حيات و زبان آنها را با هم ارزيابى كند. براى فهم هر زبانى بايد نحوه معيشت يا دنياى متناسب با آن را شناخت و به سخن ديگر در آن دنيا وارد شد. او تاكيد مى كند كه غير مومن نمى تواند زبان مومن را درك كند، زيرا درك زبان دينى نيازمند داشتن تجربه دينى است ، همان طور كه اگر كسى بخواهد معناى واقعى زبان عرفانى را بفهمد، بايد وارد دنياى عارفان شود و كام وى از تجارب عرفانى بهره مند باشد. به همين دليل ويتگنشتاين معتقد است كه وقتى مومن مى گويد: خدا وجود دارد و در مقابل ملحد مى گويد: خدا وجود ندارد، اين دو گفته با هم تناقضى ندارند؛ زيرا آنان فهم مشتركى از اين دو گفته ندارند و سخن يكديگر را درك نمى كنند.

با توجه به اين جهت ، ويتگنشتاين تاكيد دارد كه مدعيات يك زبان را نمى توان با معيارهاى مربوط به زبان ديگر ارزيابى كرد و نتيجه مى گيرد كه نزاعهاى بى پايان كلامى در باب تعارض علم و دين ، از اينجا پديد آمده كه تصور شده علم و دين هر دو داراى يك زبان و پذيراى يك معيارند، حال آنكه اينها بازيهاى متفاوت و متعلق به عوالم گوناگون اند و هر يك معيار خاص خود را دارد. (327)

بحث مهم تر آن است كه آيا نحوه هاى حيات فقط در زبان دين يا زبان علم موثر است يا در كل ايده هاى انسان تاءثير مى گذارد؟ يكى از شاگردان ويتگنشتاين به نام پيتروينچ ، كه در باب فلسفه هاى علوم اجتماعى سخنان بسيار دارد، مى گويد: حتى مرز واقعيت و لا واقعيت ، هم دائر مدار زبان و نحوه هاى خاص حيات است .

در اين باره او مقاله اى كلاسيك دارد كه بسيار مورد بحث قرار گرفته است . وى درباره مقاله معروفى كه يكى از انسان شناسان معروف درباره فهم يك جامعه ابتدايى دارد، سوال مهمى را مطرح مى كند. او در آن مقاله گفته است براى فهم يك جامعه بدوى ، بايد با آن هم صحبت شود و در كارهايشان شركت كرد.

نويسنده با اشاره به اعتقاد مردم بدوى به تاءثير جادوگرى در امور زندگى ، ادعا مى كند كه گرچه اين تفكر مربوط به يك زبان و نحوه حيات خاص است ، اما تفكرى غلط است و بايد اصلاح شود. اين سخن ، محل بحث پيتروينچ قرار گرفته و مى گويد: به چه دليل معيار واقعيت و لا واقعيت را همان چيزى قرار مى دهيد كه علم شما اروپاييها مى گويد؟ شما معيارى داريد و آنها هم معيار ديگرى ، به چه دليل معيار شما مطابق با واقع است و معيار آنان مطابق نيست ؟

پيتروينچ در صدد ايجاد تشكيك نيست ، بلكه مطلب اساسى ترى را طرح مى كند و مى گويد: اساسا واقعيت و لا واقعيت تطابق يك نظريه با واقع ، برخاسته از يك نحوه حيات خاص است .

البته اين سخن بسيار ريشه اى است . آيا معيار مستقلى وجود دارد كه واقعيت را از غير واقعيت جدا كند؟ آيا معيار مشخص و بالاتر از تصوراتى كه از اين حيات حاصل مى شود در اختيار بشر هست تا بتواند بين همه انحاى حيات قضاوت كند. يا هر حيات و زبانى كه از آن برخاسته ، تفكيك خاصى بين واقعيت ولا واقعيت مى كند و به گونه اى خاص مسئله تطابق نظريات و مفاهيم با عالم خارج را مطرح مى كند. پيتروينچ مدعى است كه چنين معيارى در اختيار بشر نيست . البته اين ديدگاه به نسبيتى منتهى مى شود كه خروج از آن بسيار دشوار است .

پيتروينچ در كتاب ايده يك علم اجتماعى هجمه ديگرى به علم گرايى غربى دارد كه اساسى تر از بحث مرز واقعيت و لا واقعيت است . وى در آن كتاب مى گويد: حتى منطق كه براى استنتاج ، معيار مستقلى ندارد. در يك نحوه حيات خاص است كه ما مى گوييم : اين قضايا از اين قضايا استنتاج مى شود.

لذا او اين ادعا را كه كل ارزيابيها و گزاره هاى منطقى چيزهاى ثابتى است ، نمى پذيرد و معتقد است اين مدعا برخاسته از يك نحوه حيات خاص است . (328)