توضیح المسائل نسخه متنی

جنسى را كه خريده مثل بعضى از ميوه ها باشد كه اگر يك روز بماند ضايع مى شود، چنانچه تا شب پول آن را ندهد وشرط نكرده باشد كه دادن پول را تأخير بيندازد وشرط تأخير جنس هم نشده باشد، فروشنده مى تواند معامله را [ 408 ] بهم بزند (خيار تأخير).

دهم: حيوانى را خريده باشد كه خريدار تا سه روز مى تواند معامله را به‌هم بزند (خيار حيوان).

يازدهم: فروشنده نتواند جنسى را كه فروخته تحويل دهد، مثلا اسبى را كه فروخته فرار نمايد كه در اين صورت مشترى مى تواند معامله را به‌هم بزند (خيار تعذر تسليم).

واحكام اينها در مسائل آينده گفته خواهد شد.

مسأله 2187 - اگر خريدار قيمت جنس را نداند، يا در موقع معامله غفلت كند وجنس را گرانتر از قيمت معمولى آن بخرد، چنانچه بقدرى گران خريده كه مردم او را مغبون مى دانند وبه كمى وزيادى آن اهميت مى دهند، مى تواند معامله را به‌هم بزند ونيز اگر فروشنده قيمت جنس را نداند، يا موقع معامله غفلت كند و جنس را ارزانتر از قيمت آن بفروشد در صورتى كه مردم به مقدارى كه ارزان فروخته اهميت بدهند واو را مغبون بدانند، مى تواند معامله را به‌هم بزند.

مسأله 2188 - در معامله بيع شرط، كه مثلا خانه هزار تومانى را به دويست تومان مى فروشند وقرار مى گذارند كه اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به‌هم بزند، در صورتى كه خريدار وفروشنده قصد خريد وفروش داشته باشند معامله صحيح است.

مسأله 2189 - در معامله بيع شرط اگر چه فروشنده اطمينان داشته باشد كه هر گاه سر مدت پول را ندهد، خريدار ملك را به او مى دهد معامله صحيح است، ولى اگر سر مدت پول را ندهد، حق ندارد ملك را از خريدار مطالبه كند واگر خريدار بميرد، نمى تواند ملك را از ورثه او مطالبه نمايد.

مسأله 2190 - اگر چاى اعلا را با چاى پست مخلوط كند وبه اسم چاى اعلا بفروشد ومشترى خبر نداشته باشد وقتى كه متوجه شود مى تواند معامله را به‌هم بزند. [ 409 ]

مسأله 2191 - اگر خريدار بفهمد مالى را كه گرفته عيبى دارد مثلا حيوانى را بخرد وبفهمد كه يك چشم آن كور است، چنانچه آن عيب پيش از معامله در مال بوده واو نمى دانسته، مى تواند معامله را به هم بزند، يا فرق قيمت سالم و معيوب آن را معين كند وبه نسبت تفاوت قيمت سالم ومعيوب از پولى كه به فروشنده داده پس بگيرد مثلا مالى را كه به چهار تومان خريده، اگر بفهمد معيوب است، در صورتى كه قيمت سالم آن هشت تومان وقيمت معيوب آن شش تومان باشد، چون فرق قيمت سالم ومعيوب يك چهارم مى باشد مى تواند يك چهارم پولى را كه داده يعنى يك تومان از فروشنده بگيرد.

مسأله 2192 - اگر فروشنده بفهمد در عوضى كه گرفته عيبى هست پس اگر معامله به عوض كلى بوده مى تواند آنرا پس بدهد وعوض سالم را مطالبه نمايد واگر به عوض مشخص بوده پس چنانچه آن عيب پيش از معامله در عوض بوده واو نمى دانسته مى تواند معامله را به هم بزند، يا نسبت تفاوت قيمت سالم و معيوب را به دستورى كه در مسأله پيش گفته شد بگيرد.

مسأله 2193 - اگر بعد از معامله وپيش از تحويل گرفتن مال عيبى در آن پيدا شود، خريدار مى تواند معامله رابه‌هم بزند، ونيز اگر در عوض مال بعد از معامله وپيش از تحويل گرفتن، عيبى پيدا شود، فروشنده مى تواند معامله را به بزند، ولى اگر بخواهند تفاوت قيمت بگيرند اشكال دارد.

مسأله 2194 - اگر بعد از معامله عيب مال را بفهمد وفورا معامله را به هم نزند، بنابر احتياط واجب ديگر حق بهم زدن معامله را ندارد.

مگر آن كه جاهل بمسألة باشد كه وقتى فهميد مى تواند معامله را بهم بزند، ولى مقدارى تأخير براى فكر كردن مانعى ندارد.

مسأله 2195 - هر گاه بعد از خريدن جنس عيب آن را بفهمد، اگر چه فروشنده حاضر نباشد مى تواند معامله را به هم بزند. [ 410 ]

مسأله 2196 - در چهار صورت اگر خريدار بفهمد مال عيبى دارد نمى توان معامله را بهم بزند، يا تفاوت قيمت بگيرد:

اول: آن كه موقع خريدن، عيب مال را بداند.

دوم: به عيب مال راضى شود.

سوم: در وقت معامله بگويد: اگر مال عيبى داشته باشد، پس نمى دهم وتفاوت قيمت هم نمى گيرم.

چهارم: فروشنده در وقت معامله بگويد: اين مال را با هر عيبى كه دارد مى فروشم ولى اگر عيبى را معين كند وبگويد مال را با اين عيب مى فروشم ومعلوم شود عيب ديگرى هم دارد، خريدار مى تواند براى عيبى كه فروشنده معين نكرده مال را پس دهد يا تفاوت بگيرد.

مسأله 2197 - در سه صورت اگر خريدار بفهمد مال عيبى دارد نمى تواند معامله را به‌هم بزند ولى مى تواند نسبت تفاوت قيمت سالم ومعيوب را بگيرد.

اول: آن كه بعد از معامله تغييرى در مال بدهد كه مردم بگويند بطورى كه خريدارى شده وتحويل داده شده باقى نمانده است.

مثل آن كه پارچه را براى دوختن بريده ويا گندم را آرد كرده