قانون عليت از راه حس قابل اثبات نيست - آوای توحید نسخه متنی

| 55 |

چون اگر خواستيم سخن از علت و معلول در ذهن طرح
گردد
ناچار چيزى بايد در ذهن حاصل شود تا به وصف عليت يا معلوليت متصف گردد
و هرگز چيزى در
خارج وجود ندارد كه مصداق و فرد ذاتى عليت يا معلوليت باشد
همان طورى كه درباره حرارت و برودت
فرد ذاتى موجود مى باشد
بنابراين
هرگز نمى توان از طريق حواس مفهوم عليت را به دست آورد
چه
اينكه هيچگاه نمى توان از راه حس قانون عليت و معلوليت را اثبات نمود . زيرا آنچه محسوس است
اصل وجود دو

قانون عليت از راه حس قابل اثبات نيست

چيز همزمان با متعاقب يكديگر است
و صرف همزمانى با تعاقب دليل عليت نيست
چون بين علت و معلول
علاقه ضرورى معتبر است
يعنى
امتناع جدائى معلول از علت .

و نيز علاقه معيت معتبر است
يعنى
استحاله جدايى علت از معلول . و هيچگاه حس توان درك اين معانى عقلى را ندارد
لذا ابن سينا ( ره ) چنين
فرمود :

و أما الحس فلا يؤدى الا الى الموافاه . وليس اذا توافى شيئان
وجب أن يكون أحدهما سببا للاخر
. والاقناع الذى يقع للنفس لكثره ما يورده الحس والتجربه فغير متأكد على ما علمت
الا بمعرفه أن
الأمور التى هى موجوده فى الأكثر
هى طبيعيه و

گفتار ابن سينا ( ره ) درباره قانون عليت

اختياريه . ( 1 ) يعنى
نه تنها (
حس توان اثبات آن را ندارد
بلكه تجربه و تكرار همزمانى يا تعاقب دو

رويداد هم كافى نيست
مگر آنكه حكم كلى از راه عقل استنباط گردد
وگرنه عادت خواهد بود نه عليت .

و كيفيت دستيابى ذهن به مفهوم آن بزودى روشن مى گردد .

قانون عليت با علم حصولى قابل اثبات يا نفى نيست

اما مطلب سوم
اصل قانون عليت به هيچ وجه قابل اثبات حصولى و برهان مفهومى نيست
چه اينكه با
هيچ دليلى قابل نفى نخواهد بود
چون هر گونه استدلال
بعد از پذيرش رابطه على و معلولى بين مقدمات
و نتيجه است . بنابراين
اگر كسى خواست درباره مطلبى شخصا فكر كند يا با ديگرى بحث نمايد
حتما بعد
از قبول اصل
.

1. الهيات شفا
فصل اول
از مقاله يكم .