تحليل نمايد تا روشن گردد :الساكت عن الحق
شيطان أخرس .
فضيلت ذكر حق و جنگ با دشمن
عارف نامدار جهان وسيع اسلاممحى الدين بن عربى
در فصوص فرموده است كه :ذكر خدا بهتر از جنگ است
. ( 20 ) ليكن در فتوحات مبسوطا در اين زمينه سخن گفت
و راز افضل بودن ذكر خدا از جنگ را چنين بيان
فرمود :ذاكر در پرتو ياد حق زنده است
و كسى كه كشته شود ولى به ياد حق نباشد
اين مقام را ندارد
پس
ذاكر از مقتول در جنگ افضل است . ( 21 )با اين تفصيل روشن مى شود كه منظور او ترجيح ذكر بر جهاد
نيست
زيرا جهادى كه براى اعلاى كلمه خداست عين ذكر حق است بلكه مقصود وى ترجيح ذكر حق بر جنگ و
پيكارى است كه به عنوان ياد حق نباشد
كه البته آن نزد همگان فاقد هر گونه ارزش الهى است .
عرفان نه با ترس سازگار است نه با بخل
عرفان ناب نه با ترس سازگار استچون عارف از مرگ گريزان نيست : العارف شجاع و كيف لا و هو بمعزل عن
تقيه الموت .و نه با بخل دمساز است
چون عارف از دوستى باطل بر كنار است : و جواد و كيف لا و هو بمعزل
عن محبه الباطل . ( 22 )مرگ در عرفان بهترين تحفه مؤمن است
زيرا مايه ملاقات خداى سبحان است : فهوأ سنى
تحفه يتحفها المؤمن ( 23 ) . . . ذلت و نياز در عرفان فقط نسبت به ساحت قدس خداست
لذا محى الدين چنين مى
فرمايد :هر كس براى غير خدا ذلت ورزد و به او نيازمند گردد و بر آن اعتماد نمايد و به آن آرام گيرد
بت پرستى است .سپس فرمود :الطف الأوثان الهوى وأكثفها الحجاره ( 24 )
19 . نهج البلاغه خطبه 24 .20 . شرح قيصرى فص يونسى ص 383 .21 . الفتوحات المكيه ج 4 ص 462 .22 . الاشارات والتنبيهات نمط 9 فصل 24 23. الفتوحات المكيه ج 3 ص 115 .24 . منبع پيشين ج 2 ص 590 .