راز موفقيت برخى از حكيمان
حكيمانى كه بيش از ديگران از نعمت معرفت نفس بهره مند شدندنوآورى شگفت آورى داشتند . بهترين راه
براى پى بردن به اصل واقعيت و نجات از انكار يا ترديد
در آن و همچنين سالمترين راه براى نيل به
شئون واقعيت عينى همانا شناخت حضورى حقيقت خويش است
كه ملك و ملكوت را بهمراه دارد . تأمل
در حقيقت روح
پايه شهود هستى وى كه عين وحدت
ثبات
تجرد
و
حقيقت روح عين ربط به مستقل است
مبدئيت آثار بسيارى است خواهد بود . چون حقيقت نفس انسانى عين ربط به هستى صرف و وجود مستقل مى باشدشهود وى مايه شهود وجود رابط و مستقل خواهد بود .نه تنها انسانى كه در علم حضورى ذات به ذات
غوص مى كند
اصل واقعيت خويش را مى يابد
بلكه چون ذاتش عين فقر و محض ربط است
و درك ربط بدون
ادراك مستقل كه مقوم وجودى اوست ميسر نيست
حتما ارتباط خود با هستى محض را مى يابد . و اين شهود
نه تنها توقف شى ء بر شى ء ديگر
شهود روح مستلزم شهود رابط و مستقل است
را بهمراه داردبلكه ربط ضرورى و استحاله انفكاك و آيه و ذى الايه بودن را نيز در بر دارد . و از
اين رهگذر نه تنها قانون عليت و معناى آن تصورا و تصديقا بعد از علم شهودى حاصل مى گردد
بلكه
معناى دقيق عليت
كه همان تشأن است
كشف مى شود .
كيفيت رهيابى روح به قانون عليت
سپسهمين نفس آگاه شئون علمى و ارادى خود را
كه در محور عقل نظرى و عقل عملى او پديد مى آيد
عينا مشاهده مى نمايد
كه اين خود نمونه دومى از قانون عليت و معلوليت مى باشد .آنگاه تأثير و تأثر
شئون وجودى خود را در يكديگر شهود مى كند
مثلا پيدايش جزم علمى زمينه ظهور عزم عملى را در صحنه روح
پديد مى آورد
و نفس به اين گونه از روابط وجودى
كه نمونه سومى از قانون عليت و معلوليت و از هر
دو نمونه ياد شده ضعيفتر است
علم 5 و 6 . اسفار
ج 9
ص 278 و 318 .حضورى پيدا مى نمايد .