كشف رساله جزيره خضرا توسط شهيد(ره) - جزیره خضراء نسخه متنی

كشف رساله جزيره خضرا توسط شهيد(ره)

مرحوم محدث نورى ادعاى اين كه (شهيد) كشف كننده رساله جزيره خضرا باشد را به (محمد كاظم هزار جريبى) نسبت داده است(1), ولى برحسب ظاهر, علماى بزرگوارى كه اين داستان را نقل فرموده اند آن را از مرحوم مجلسى گرفته اند, چرا كه گروهى از آن ها ـ آن طور كه بى واسطه يا به وسيله نقل از آن ها ملاحظه كرديم ـ مانند مرحوم فيض در نوادر و حرّ عاملى در كتاب اثبات الهداه و سيد جزايرى در رياض الابرار و محدث بحرانى در كشكول خود و سيد شبّر در جلاءالعيون همگى تصريح كرده اند كه اين داستان را از مرحوم مجلسى نقل مى كنند. در حالى كه گروهى ديگر از روايت كنندگان داستان, مانند: افندى در رياض العلما و شريف فتونى عاملى در ضياءالعالمين و شيخ بحرانى در العوالم و ميرزا عبدالحسين نصيرى در تفسير خود, و ميرمحمد لوحى در كفايةالمهتدى همگى ـ غير از دو نفر آخرى كه از معاصرين مجلسى به شمار مى روند ـ از شاگردان مرحوم مجلسى مى باشند. درنتيجه نقل همه آن ها به مرحوم مجلسى و كشف او برمى گردد .

و اما در مورد نسخه و نقل مرحوم بحرانى (كه ايشان از مجلسى نقل نكرده اند) بايد اعتراف كنيم: اين كشفِ جدايى است كه توسط خود بحرانى صورت گرفته است و البته ما قبلاً به اختلاف بين اين دو نسخه اشاره كرديم. علاوه بر اين كه فردِ مدعيِ كشف داستان, در هر دو نسخه, آن را از خط (فضل بن يحيى طيبى) نقل مى كند و جالب اين كه خود اين مدعى در هر دو نسخه (مجلسى و بحرانى) مجهول است .

غير از مطالب فوق, در اين نكته بايد دقت كرد كه فاصله زمانى بين (هزار جريبى); يعنى كسى كه در اواخر قرن 12قمرى مى زيسته است (و شايد قرن13 را هم درك كرده باشد(1), چرا كه او از شاگردان وحيد بهبهانى و سيدعلى صاحب رياض بوده است) با مرحوم شهيد كه در قرن هشتم مى زيسته, به صدها سال مى رسد .

مرحوم محدث نورى هم با صراحت فرموده است كه: علت اين كه هزار جريبى, كشف رساله جزيره را به شهيد نسبت داده اعتماد ايشان به بعضى از مؤمنين باتقوا بوده است.(1)
در اين جا اين سؤال مطرح مى شود كه اين افراد باتقوا چه كسانى هستند؟ و آيا تمام سلسله طبقات آن ها, كه بين هزار جريبى و شهيد فاصله شده اند, داراى صفت ايمان و تقوا بوده و يا اين كه هزار جريبى تنها طبقه اول آن ها را كه مى شناخته, به اين صفت معرفى كرده است؟

علاوه بر آن, اين كه افراد باتقوا به چه چيزى و بر چه مطلبى شهادت داده اند, براى ما معلوم نيست و ما آن را نمى دانيم. هم چنين بيان اين مطلب گذشت كه تمام كتاب ها و نامه ها و سؤال ها و پاسخ هاى مرحوم شهيد, نزد مجلسى(ره) بوده است با اين اوصاف, ايشان رساله جزيره را در يك باب ويژه و نادر مى آورند و با صراحت مى فرمايند: (اين داستان را در نوشته معتبرى نيافتم). بنابراين چگونه هزار جريبى ادعا مى كند كه شهيد آن را كشف كرده اند. به ويژه وقتى جست وجو و تلاش زياد و وسعت اطلاعات مرحوم مجلسى را در نظر بگيريم .

البته مرحوم محدث نورى تلاش زيادى براى تأييد كلام هزار جريبى كرده است; مثلاً در مقام تأييد مى گويد: (صاحب كفايةالمهتدى كسى است كه بر مرحوم مجلسى و كتاب او اشكال گرفته و آن را ردّ كرده, با اين همه نسبت به اين داستان هيچ گونه طعن و تكذيبى ندارد و همين دلالت مى كند بر اين كه صاحبِ رساله جزيره, فرد معتبر و شناخته شده اى نزد او بوده تا جايى كه سخن او را معتبر تلقى مى كرده و جاى اشكال و بحث نمى دانسته است.)(1)
ولى بر كلام محدث نورى اشكالاتى چند وارد است از جمله:

1. قبلاً گفتيم كه همه نوشته هاى شهيد(ره) نزد مجلسى(ره) حاضر بوده با اين همه ايشان تصريح فرموده اند كه داستان جزيره خضرا را در هيچ كتاب معتبرى نيافتم .

2. صاحب كفايةالمهتدى در همين روايت هم با مرحوم مجلسى مخالفت كرده و گفته است: (اين روايت معتبر و مورد وثوق است) در صورتى كه مجلسى فرمود كه آن را در هيچ كتاب معتبرى نيافته است .

3. اعتماد صاحب كفايةالمهتدى تنها يك نظر شخصى است و دليل اعتماد او در اين زمينه براى ما روشن نيست .