مبانی نظری تزکیه جلد 1

تعبيرى، مجلا و مظهر حسن و كمال حضرت حق‏اند. انسان هم هر چه از حسن و كمال دارد، از خود او نيست، بلكه تابشى از حسن و كمال مطلق است.

(دفتر پنجم مثنوى)

نه تنها هيچ مخلوقى از خود چيزى ندارد، و هر چه دارد، تابش جمال و كمال حق در اوست، بلكه، هيچ مخلوقى به عنوان تجلى گاه حسن و كمال حق، آن قابليت و ظرفيت را ندارد كه جمال بى حد و كمال بى نهايت جناب او را آنچنان كه هست، ارائه كند. انسان و هر مخلوق ديگرى، هر كدام به اندازه خود، و در مرتبه نازله‏اى، حسن و كمال حق را نشان مى‏دهند ،و از طرفى هم بلحاظ محدوديت وجودى و عدم ظرفيت، در حقيقت، پرده به روى حسن مطلق وكمال بى نهايت او ميكشند و بى نهايت را به نهايت، و نامحدود را محدود ارائه مى‏نمايند، و بى‏نشان را با نشان وانمود مى‏كنند.

اگر بصيرت داشته باشيم، و در همه‏آنچه مى‏بينيم به دقت بپردازيم، و مسئله تحول و تبدل و جابه‏جا شدن صورتها در اين نظام را بررسى كنيم، بخوبى خواهيم يافت كه هر موجود و هر مخلوقى چند صباحى به اندازه خود محل تابش صفات كمال اوست، و با گذاشتن مدتى آن تابش برچيده مى‏شود و به محل ديگرى مى‏تابد، و آن هم بعد از مدتى از معرض اين تابش كنار مى‏رود، و يا اين تابش آن محل را نيز ترك مى‏كند و به مورد ديگر مى‏تابد. و همين طور على الاتصال تابشهاى حسن و كمال او به اندازه‏اى كه مخلوقات پذيرا هستند، در قالبهاى آنها مى‏تابد و مى‏گذرد.

در بيان ديگر، اين قالبها بطور منظم و حساب شده، در معرض تابشها قرار مى‏گيرند و على الاتصال مى‏گذرند و جا به جا مى‏شوند، و آنچه ادامه دارد، همان اصل تابشهاست. هر موجودى در مقطعى كه محل تابشهاست، به نظر مى‏آيد كه خودش حسن و كمالى دارد و همين كه از معرض تابشها كنار رفت، حقيقت امر واضح گشته و معلوم مى‏شود كه او خود چيزى نداشته و فاقد آن حسن و كمال بوده است. (دقت شود).

(دفتر ششم مثنوى)

عكس ستاره آسمان، و ماه و خورشيد در آب صاف و روان، يعنى تابش حسن و جمال آنها در آب زلال ومتحرك، اينچنين به نظر مى‏آورد كه آب داراى آن نور و صفا، و حسن و جمال است، در صورتى كه حققت امر، غير از