مبانی نظری تزکیه جلد 1

در بيانى بايد گفت، او در زندگى دنيوى خود با انجام دادن واجبات و ترك محرمات، و همچنين با انجام دادن مستحبات وترك مكروهات، با نفس خود به مخالفت پرداخته و اطاعت از خداى متعال نموده است تا در عالم ابدى براى هميشه به حظوظ و لذايذ بالاتر و دائمى برسد، و در حقيقت، از يك سو تجارتى كرده است بسيار پر منفعت و پر ثمر و داراى نتايج دائمى، و از سوى ديگر نيز خود را از گرفتاريها و عذابهاى فوق تصور و بى نهايتى نجات داده است.

عبادت چنين كسى مرتبه نازله‏اى از عبادت است، و عبادتى است مبتنى بر طمع در لذتهاى اخروى دائمى، ومبتنى بر ترس از عذابهاى اخروى.

در اين روايت از امام صادق، صلوات الله عليه به دقت مى‏پردازيم كه فرمود: «ان العباد ثلاثة: قوم عبدوا الله عزوجل خوفا فتلك عبادة العبيد، و قوم عبدواالله تبارك و تعالى طلب الثواب، فتلك عبادة الاجراء، و قوم عبدوا الله عزوجل حبا له، فتك عبادة الاحرار و هى أفضل العبادة» (اصول كافى، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب العبادة) يعنى «عبادت كنندگان سه دسته‏اند: قومى خداى عزوجل را عبادت كردند به جهت خوف. اين عبادت، عبادت عبيد است .و قومى خداى تبارك و تعالى را عبادت كردند به جهت اجر و ثواب. اين عبادت، عبادت اجيران است. و قومى خداى عزوجل را عبادت كردند به جهت حب او. اين عبادت، عبادت احرار است، و اين ،افضل عبادتهاست».

البته اين سخن بدان معنى نيست كه عمل به واجبات و ترك محرمات با همين قصد و نيت، مخصوصاً اگر عمل به مستحبات و ترك مكروهات به همين نيت نيز بر آن اضافه شود،كار ساده‏اى است و به آسانى به دست مى‏آيد.

اين به جاى خود موفقيت بسيار بزرگ است و هر كسى را چنين توفيقى از جانب پروردگار باشد، مسلماً مشمول نظر او گشته، و از سخط و غضب مقام ربوبى مصون مانده ،و به جوار رحمت او راه يافته، و به نعمت ابدى رسيده، و از عذابهايى كه به وهم نيايد نجات پيداكرده است كه از همه آنها مهم‏تر همان راه يافتن به جوار پروردگار است وبهره‏مند شدن از بركات جوار او.

بنابراين، نبايد چنين تصور كنيم كه انجام دادن واجبات و ترك محرمات، مخصوصاً آنجا كه عمل به مستحبات وترك مكروهات هم به آن اضافه شود، اگر چه به منظور نيل به بهشت و نجات از جهنم باشد، كار ساده‏اى است و چنين عبادتى، عبادت چندان مهمى نيست، ويا سختيها و رياضتهاى سختى را در بر ندارد. همين عبادت به جاى خود بسيار مهم، و سختيها و رياضتهاى بسيار سختى رادر بر دارد، و در تأديب نفس و شكستن آن نقش فوق‏العاده دارد، و تحول كلى در وجود انسان ايجاد مى‏كند، و انسان را متناسب با عوالم عاليه و مناسب جوار رحمت حضرت حق،و صالح براى بهره‏مند شدن از بركات عوالم نور، وبالاخره، آماده براى ورود به بهشت كه همان جوارحق است مى‏گرداند. مگر مى‏شود به بهشتها كه عوالم عاليه، عوالم حيات، عوالم نور، و عوالم نزديك به مبدأ متعال است بدون داشتن صلاحيت وجودى، يعنى بدون تحول كلى لازم و بدون اينكه تناسب وجودى باشد، قدم گذاشت؟!. بهشتها عوالم عاليه وجود است و براى خود سنن و احكامى دارد،و ورود به آن عوالم را تناسب وجودى لازم است. اين،فكر بعضى از جهال عوام است كه گمان مى‏كنند بهشتها و ورود به آنها مبتنى بر يك سلسله مسائل و احكام اعتبارى است و هر كسى با هر صلاحيتى مى‏تواند به آنها راه يابد.

توفيق بسيار بالا و اراده بسيار محكم مى‏خواهد تا انسان بتواند همه واجبات را انجام دهد و همه محرمات را ترك كند،وبالاتر از اين، به مستحبات نيز عامل باشد و از مكروهات هم اجتناب نمايد، اگر چه به منظور نيل به بهشت ونجات از عذاب آخرت باشد.

به بعضى از روايات وارده در اين زمينه به عنوان نمونه اشاره مى‏كنيم و در آنها دقت مى‏نماييم.

1- حضرت على بن الحسين صلوات الله عليهما مى‏فرمايد: «من عمل بما افترض الله عليه فهو من أعبدالناس» (اصول كافى، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب العبادة) يعنى «هر كس به آنچه خداى متعال بر او واجب كرده است عمل كند، او از عابدترين انسانهاست».

بطورى كه مى‏بينيم لفظ روايت، لفظ مطلق است و به همه آنان كه فرايض را انجام مى‏دهند شامل مى‏شود،