مبانی نظری تزکیه جلد 1

كه مى‏خواهد از اين طريق به خسران و هلاكت بكشد، و راه نجات را به روى انسان ببندد.

(دفتر سوم مثنوى)

آن خيالاتى كه در باطن انسان به راه مى‏افتد و با اشكال گوناگون فقدانها و كمبودها را به نظر انسان مى‏آورد و براى او بزرگ مى‏كند و يا تصوير مى‏نمايد، تا انسان را به حزن و اندوه بكشد و محزون و مغموم بگرداند ومجال فكر ديگر براى او باقى نگذارد، همه از شيطان و جنود اوست.

لازم است در اين آيه شريفه دقت و تدبر داشته باشيم كه مى‏فرمايد: «الشيطان يعدكم الفقر و يأمركم بالفحشاء و الله يعدكم مغفرة منه و فضلا والله واسع عليم» (آيه 268 سوره بقره) يعنى «شيطان به شما وعده فقر و فقدان مى‏دهد، و شما را به زشتيها مى‏خواند، و خداى متعال به شما وعده غفران از جانب خود و وعده فضل مى‏دهد، وخدا واسع و عليم است».

همچنين لازم است عميقاً در اين آيه شريفه تدبر كنيم كه مى‏فرمايد: «انما ذلكم الشيطان يخوف اوليائه فلا تخافوهم وخافون ان كنتم مؤمنين»(آيه 175 سوره آل عمران) يعنى «اين سخنان كه اززبان منافقان به مؤمنان به منظور ايجاد خوف و حزن در دل آنان گفته مى‏شود، در اصل از شيطان بوده و اين شيطان است كه مى‏خواهد از اين طريق كسانى را كه به حرف او گوش مى‏كنند و ولايت او را قبول مى‏نمايند بترساند. پس شما مؤمنين ازآنها و گفته‏هاى آنها نترسيد، و از من بترسيد اگر ايمان آورده‏ايد».

از اين دو آيه، و از آيات ديگر، و نيز از صراحتها و اشارتهاى آيات به خوبى بر مى‏آيد كه هر چه در باطن انسان از اوهام و خيالات مى‏گذرد و او را به خوف و نگرانى و حزن و اندوه در امور دنيوى مى‏اندازد، به هر بهانه‏اى باشد، چه بر اثر فكرهاى درونى و تصوير و تصورهاى ذهنى باشد، چه بر اثر نجواهاى اين و آن باشد، چه باشيندن اين سخن و آن سخن از اين و آن باشد، چه بر اثر حركات و افعال اين شخص و آن شخص باشد، چه بر اثر ديدن خوابهاى نگرانى آور باشد، و چه به بهانه ديگر باشد، همه از شيطان و جنود او، و از القائات آنهاست. او با جنودش به هر بهانه‏اى مى‏خواهد انسان را به خوف و حزن، و اضطراب و نگرانى در خصوص مسائل دنيوى بيندازد، و انسان را مشغول كند، تا وى را از مقصد باز بدارد. و درد او و جنود او جز اين نيست. و خلاصه اينكه، حزنها و اندوههاى دنيوى از شيطان است و بس. آن خبيث با جنود خود مى‏خواهد انسان را هم در اينجا اذيت كند، هم در ابديت به خسران وحشت بار، و عذاب دردناك بى پايان گرفتار سازد.

چه خوب مى‏شد شيطان و جنود او، و اطوار دشمنيها و عداوتهاى او، و راههاى اغواء و اضلال او را مى‏شناختيم و بصيرتى در اين باب كسب مى‏كرديم.

(دفتر سوم مثنوى)