مبانی نظری تزکیه جلد 1

گمان نموده‏ايم «دل» و «حركت دل» چيزى نيست كه براى ما كارى درست بكند، و لحظه به لحظه در باطن امر، يعنى در پشت پرده براى ما حسابى باز كرده باشد.

اگر صور پشت پرده «فكر» و «حركتهاى فكرى» و به تعبيرى، صور پشت پرده «فكرهاى» ما براى ما مكشوف مى‏گشت، آنچنان بهت و تحير ما را مى‏گرفت كه در وصف نمى‏آيد، و با توجه بر نوع «فكرها» و «حركتهاى فكرى» كه داريم، چنان به وحشت مى‏افتاديم كه در بيان نمى‏گنجد، و هرگز به «فكرها» و «حركتهاى فكرى» خويش به نحوى كه داريم ادامه نمى‏داديم.

بر خبرى و ناآگاهى ما از پشت پرده و از صور آن سويى است كه موجب مى‏شود به «فكر» خود اجازه بدهيم در هر وادى كه مى‏خواهد حركت كند، و هر حركتى را كه مى‏خواهد، داشته باشد.

(دفتر چهارم مثنوى)

و نيز، اگر صور پشت پرده «دل» و «حركتهاى دل» كه همان تمايلها، نفرتها، محبتها، عداوتها، خواستنها، فارر كردنها، نيتها، و آرزوهاست براى ما مكشوف مى‏افتاد، آنچنان در تعجب قرار مى‏گرفتيم، و چنان بهت زده مى‏شديم كه به بيان نمى‏آيد، و الفاظ و عبارات با مفاهيم متداول خود از ذكر و توضيح آن قاصر است. و اگر اين صور پشت پرده را مى‏ديديم و مى‏يافتيم، هرگز به وضع خود ادامه نمى‏داديم، و «دل» را از آنچه در آن است باز مى‏داشتيم، و از حركتهايى كه دارد مى‏بريديم، يعنى از تمايلها، نفرتها، محبتها، عداوتها، خواستنها، فرار كردنها، و آرزوهايى كه دارد.

(دفتر چهارم مثنوى)

«فكر» ما در هر لحظه‏اى حركت خاصى دارد، و حركت آن بسيار سريع، و ميدان حركت آن بسيار است، و «حركت فكر ما» د رحقيقت «حركت خود ما» است در پشت پرده، و در آن سو كه از ما مستور است، و ما از آن محجوب. و بايد گفت، من و تو، با هر فكرى حركتى داريم، حركتى بسيار سريع، و با كيفيتى كه در گفته و نوشته نيايد، و من و تو، با هر فكرى عالمى مى‏سازيم كه در لفظ و عبارت، و در ذهن و تصور نگنجد. (دقت شود).

(دفتر چهارم مثنوى)

و همچنين «دل» ما در هر لحظه‏اى در حركت خاصى است، و حركت آن هم بسيار سريع، و ميدان حركت آن نيز بسيار گسترده است، و «حركت دل ما» در حقيقت «حركت خود ما» است در پشت پرده، و در آن سو كه ازما پوشيده است. و من و تو، با هر حركت قلبى حركتى داريم ديدنى و يافتنى، و حركتى داريم كه براى ما صحنه‏ها