مبانی نظری تزکیه جلد 1

منطور از اين امر اين است كه در همه احوال خود را در محضر معبود ببيند، و حضرت او را حاضر و ناظر بر حركات و سكنات خود بداند، چه حركات ظاهرى باشد، و چه حركات باطنى، چه حركات اعضا و جوارح باشد، و چه حركات فكر و قلب. طاعت او، و رضاى او را در همه اين حركات در نظر داشته، و از آنچه معصيت و خلاف رضاى اوست اجتناب كند.

به عبارتى، مراقبت ادب حضور در محضر پروردگار باشد، و آداب ظاهريه و باطنيه، و به عبارتى، قلبيه را مراعات كند، كه پروردگار متعال به ظاهر و باطن احاطه دارد و حاضر در ظاهر و باطن است. هم به ظاهر نظر مى‏كند، هم به باطن. ظاهر در محضر اوست، باطن هم در محضر او، در محضر او ، خلاف مراد او، و خلاف رضاى او از وى سر نزند.

سالك صادق، و طالب مجاهد را وظيفه آن است كه به حضور معبود كاملا توجه كند، و از اين امر غفلت ننمايد، و براساس آن، آداب حضور را ظاهراً و باطناً خوب بشناسد، و خوب هم مراعات نمايد.

از آنان نباشد كه بر اثر جهل و غفلت، از طرفى دعوى طاعت و عبوديت، و دعوى حب و طلب دارند، و از طرفى از حضور معبود در كمال غفلتند، و از آداب حضور در منتهاى بى خبرى. ادب حضور را به جا نمى‏آورند، نه آداب ظاهريه را مراعات مى‏كنند، و نه آداب باطنيه و قلبيه را. هم به اذكار و اوراد، و به نماز و دعا مى‏پردازند، و هواى سلوك در سر دارند، هم حركاتى كه خلاف رضاى حضرت معبود است انجام مى‏دهند، آن هم در حالى كه در محضر او هستند، و دعوى حب و طلب دارند، و طالب قرب مى‏باشند. پيداست كه اينان راه به جايى نمى‏برند، و در اين سفر هرگز موفق نمى‏شوند.

بانگ هدهد گر بياموزد قطا راز هد هد گو و پيغام سبا (دفتر چهارم مثنوى)

آيات كريمه قرآنى در اين باب براى سالكان و صاحبدلان به لحنها و اشارتهاى مختلف، تذكرها و هدايتها دارد كه نبايد از آنها غفلت كنند، و يا آنها را ناديده بگيرند. از باب مثال:

در آيه 29 سوره نور مى‏فرمايد:

«... و الله يعلم ما تبدون و ما تكتمون».

«يعنى... و خداى متعال مى‏داند آنچه را كه آشكار مى‏سازيد، و آنچه را كه در باطن خويش پنهان مى‏داريد».

و در آيه 19 سوره نحل مى‏فرمايد:

«والله يعلم ما تسرون و ما تعلنون».

«يعنى «و خداى متعال مى‏داند آنچه را كه در باطن خويش پنهان مى‏كنيد، و آنچه را كه آشكار مى‏سازيد».

آيه‏اى كه در اول سخن آورديم مى‏گويد:

«خدا مى‏داند نگاههاى خيانتكارانه چشمها را، و آنچه را كه سينه‏ها در خود پنهان مى‏دارند».

اين قبيل آيات قرآنى زياد است، و در هر كدام هم نكات بسيارى وجود دارد. سالك بايد اين آيات را نه تنها نصب العين خود قرار دهد، بلكه، بايد اين آيات هميشه در گوش دل او طنين انداز باشد، و بر وجود او حاكم.

اين آيات براى سالك اين پيام را دارد كه حضرت معبود به ظاهر و باطن تو احاطه دارد، و ناظر بر احوال تو مى‏باشد. تو در محضر او هستى، و چيزى از حركات ظاهرى و باطنى تو بر او پوشيده نيست. تو، كه طالب قرب او هستى و جوار او را مى‏طلبى، مراقبت حركات و سكنات خود باش، و حركتى نكن كه ناخوشايند او باشد. مراقب ظاهر خود باش، كه او به ظاهر تو احاطه دارد، و حركات ظاهر تو را زير نظر گرفته است، تا معلوم شود تو در طلب خويش صادق هستى، يا نه. و مراقبت باطن خود باش، كه او به باطن تو نيز احاطه دارد، و حركات باطن تو نيز زير نظر اوست، تا صدق و كذب تو معلوم گردد.

اگر حركات ظاهر تو بر خلاف رضاى او، و بر خلاف مراد او باشد، شاهد كذب تو خواهد بود، و نيز، اگر حركات باطن تو براى او ناخوشايند باشد، كذب تو را معلوم، و حقيقت امر تو را آشكار خواهد ساخت.

آنچه در ظاهر مى‏گذرد، روى آن حساب مى‏شود، و آنچه در فكر، در دل، و بالاخره در باطن مى‏گذارد، آن هم حساب خواهد داشت.

اين چنين نيست كه ذكر ورود زبان را ببينند، و حركات تو را نبينند، و اين چنين نيست كه تنها به ظاهر عبادات نظر كنند.

اين، حركات ظاهر و مخصوصاً حركات باطن تو است كه معلوم مى‏كند چه اندازه صادق هستى، ز چه اندازه دعوى تو حقيقت دارد. و به عبارتى، اين، افعال ظاهرى و اعمال باطنى تواست كه روشن مى‏كند تو رضوان حضرت معبود و قرب او را مى‏خواهى يا نه، و حب جناب او بر وجود تو حاكم است يا نه. اگر جانب او و رضوان