مبانی نظری تزکیه جلد 1

منظور از تصديق در اينجا، حاكم گشتن اين عقيده بر قلب و سيطره آن بر باطن سالك است، بنحوى كه جزا و وعيدالهى، ظلمت و وحشت و غربت و شدايد بعد از مرگ، قيامت و اهوال آن، حساب و مواقف سخت آن، عرض اعمال و رسواييهاى آن، و بالاخره آتش و زفير آن، نصب العين اوبوده و فراموش نشود. لازمه چنين تصديقى، و بعبارتى، لازمه چنين حالتى، نگرانى و اضطراب و خوف و اشفاق از يك سو، و سعى در نجات يافتن از آن از سوى ديگر است.

اين معنى با حصول يقظه شروع مى‏شود و با سير در مدارج سلوك به تناسب منازل آن شديدتر و كاملتر مى‏گردد. و اين همان معنى است كه در درجات مختلف براى نمازگزاران حقيقى وجود دارد و در قرآن كريم به آن اشاره رفته است.

در آيات 26 و 37 و 28 سوره معارج در خصوص نمازگزاران بعد از بيان قسمتى از خصوصيات آنان چنين مى‏فرمايد:

«والذين يصدقون بيوم الدين - و الذين هم من عذاب ربهم مشفقون - ان عذاب ربهم غير مأمون». يعنى «و آنان كه روز جزا را تصديق مى‏كنند، و از عذاب پروردگار خويش سخت مى‏ترسند، زيرا كه از عذاب پروردگار نمى‏شود خود را ايمن دانست».

قلب سالك و نظر او از همان مرحله يقظه و انتباه وى متوجه وعيد الهى گشته و خطاها و قصورها و تقصيرهاى او در برابرش مجسم مى‏گردد، و حال خوف و اشفاق بر او غالب مى‏شود. مخصوصاً قلب او و همه وجود او را اين حالت مى‏گيرد كه اگر همه لحظات عمر او بحساب آيد، كما اينكه همينطور هم خواهد بود، چه خواهد شد؟!! و اگر همه خطاها، عصيانها، كفرانها، ظلمها، هتكها، غفلتها، و نظاير اينهابا همه خصوصيات آنها در معرض قرار بگيرد و او خود را با اين احوال در محضر خداى متعال ببيند و بيابد، چه خواهد كرد؟!! و اگر خطاب «اخسئوا» از حضرت حق بشنود، چه مى‏شود؟؟!!. چه مصيبت بزرگى و چه رسوايى و فضيحتى؟؟!! و چه سخط و غضبى، و قهر و آتشى، و حرمان و حسرتى؟؟!! سخط و غضبى كه آسمانها و زمين تاب تحمل آنرا ندارد، حال يك انسان ضعيف و ذليل، و حقير و مسكين چگونه خواهد بود؟؟!! و هذا مالاتقوم له السموات و الارض يا سيدى فكيف بى و أنا عبدك الضعيف الذليل الحقير المسكين المستكين.

مگر اين عين كلام حق و حق كلام نيست كه هر ذره‏اى از اعمال و حركات ظاهرى و باطنى هر كسى در روز جزا حضور خواهد داشت و هر كسى عين عمل خويش را خواهد ديد، آن هم با چهره واقعى و آن سويى آن؟!!.

با حضور يقظه وبا حصور چنين حالتى، آنچنان وضعى براى سالك پيش مى‏آيد كه آرزو مى‏كند چه خوب بود اصلا پا به عرصه وجود نمى‏گذاشت، و يا چه خوب بود از اول امر بخود مى‏آمد و در همه لحظات و حركات ظاهرى و باطنى خود جانب رضوان حق را در نظر مى‏گرفت. و حال كه چنين شده، چه خوب مى‏شود اگر همه آنچه داشته و دارد از جانب خداى قادر متعال ناديده گرفته شود و كأن لم يكن گردد، كه او بر همه چيز قادر و فعال مايشاء است و در برابر آنچه مى‏خواهد و مى‏كند، كسى حق سؤال و قدرت آنرا ندارد و اصولا كسى در برابر او مطرح نيست.

گاهى هم حالت شرم بر او غالب مى‏شود و وجود او را مى‏گيرد، شرم از اينكه، با قلب پر از اغياربا جناب او مواجه خواهد شد و قلبى را به محضر او مى‏برد كه خانه اغيار است و مملو از آنها، و نه قلبى كه پر از محبت او و عشق به او، و آئينه وجه او. و اين شرم از هر عذابى كوبنده‏تر و دردناك‏تر است، آن هم چهره اصلى غيار در آن روز آنچنان كه هست، روشن مى‏شود، و هم جمال و جلال حق به ظهور مى‏رسد.