مبانی نظری تزکیه جلد 1

جان» در مقام بندگى وظيفه‏اى، يا سهمى قايل شوند. مثلا در نماز، همه وظيفه و همه سهم را به جسم و حركات آن، و بدن و اعمال آن، و زبان و اقوال آن داده‏اند كه چطور و چگونه بايد باشد. كما اينكه آيات قرآن و روايات را نيز در همين محدوده با تكلفات خاصى محصور گردانيده‏اند. و اما اينكه چگونه آن همه آيات واضح و روايات روشن را كه گوياى حقيقت و هدايت كننده به سوى آن است ناديده گرفته، و يا چگونه آنها را توجيه و تحريف كرده‏اند و مى‏كنند؟! داستانى است مفصل كه در اين مجمل نگنجد.

از اصل مطلب دور نشويم، و به سخن اصلى خود ادامه دهيم.

گفتيم ترك ادب حضور در عبادتها، مخصوصاً در نمازها، از خطاهاى بزرگ در نزد اهل معرفت به شمار مى‏آيد.

در نمازها اهميت اين خطا و خطرها و فضيحتهاى آن بيشتر از عبادتهاى ديگر است. آشنايان به راه و رسم عبوديت، و صاحبان آداب قلبيه هستند كه در حد خود، آن هم در مراتب مختلف، از بزرگى اين خطا در نمازها، و از آثار و تبعات آن با خبرند، و بقيه بى خبر.

هر حقيقتى را هر قلبى نمى‏يابد، هر چشمى نمى‏بيند، و هرگوشى نمى‏پذيرد. خداى متعال خود فرمود:

«لهم قلوب لا يفقهون بها ولهم أعين لا يبصرون بها ولهم آذان لا يسمعون بها» [1]

(دفتر پنجم مثنوى)

به هر حال، زير پا گذاشتن ادب حضور در نمازها، يعنى در حال نماز از خدا غافل گشتن و به ياد اين و آن بودن، از خطاهايى است كه هم خطرناك است، هم فضيحت بار.

براى اينكه بدانيم اين امر از خطاهاى خطرناك است، چه بهتر در لحن و تعبير اين آيات دقت كنيم كه مى‏فرمايد:

«فويل للمصلين - الذينهم عن صلاتهم ساهون» [2] يعنى: «پس، واى به حال آن نمازگزارانى كه از نماز خود غافلند».

اين آيه به احتمالى به كسانى اشاره مى‏كند كه نماز مى‏خوانند وليكن در حال نماز خود غافل، و فانى در فكرهاى ديگر، و غوطه‏ور در مسائل ديگرند. لحن شديد انذار كه به لفظ «ويل» آمده است، حكايتها و هشدارها دارد كه لازم است ارباب بصيرت در آنها تأمل كنند.

و براى اينكه بدانيم اين امر از خطاهاى فضيحت بار است نيز چه بهتر در روايتى كه از رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است به تأمل بپردازيم كه

[1]. سوره اعراف، آيه 179.

[2]. سوره ماعون، آيه 4 و 5.