مبانی نظری تزکیه جلد 1

متعال غافل شدى، تشتت و پراكندگى به باطن تو راه يافت، و به سوى افكار و اوهام و خيالات كشيده شدى، بدان وسوسه شيطان و نفس به تو روى آورده است، و سعى كن فوراً بر گردى و توبه كنى، و به اين خطاى فضيحت بار و خطرناك ادامه ندهى، و ادب حضور را زير پا نگذارى. و با شرمندگى و انكسار براى آنچه پيش آمد نيز استغفار كن، تا خداى متعال از خطاى تو بگذرد، و با آن تو را مؤاخذه نكند. و هر چه مى‏توانى مواظبت كن كه اين خطا تكرار نشود، و توفيق آن را هم از خود پروردگار متعال طلب كن. اين از يك سو، و از سوى ديگر:

در اين باب گذشته خود را نيز به ياد بياورد و حساب كن. ببين در عبادتها، مخصوصاً در نمازهايى كه در گذشته به جاى مى‏آوردى چه حال داشتى؟ و ببين ادب حضور را مراعات مى‏كردى يا نه؟ پيداست كه خواهى ديد متأسفانه تو نيز همانند اكثر مردم گرفتار اين خطاى بزرگ بوده‏اى، و با كمال جهل وگستاخى در محضر خاص ربوبى ادب را زير پا گذاشته‏اى، آن هم نه يك بار و دوبار، بلكه مدتهاى طولانى و بى شمار!!.

حالت خود در عبادتها و نمازهاى گذشته را در نظر خود خوب مجسم كن، مخصوصاً حالت تشتت و پراكندگى خود در نمازها را و به نظر بياور، كه چگونه به ظاهر به نماز مى‏ايستادى، و از اول تا آخر نماز در اين فكر و آن فكر غوطه ور مى‏شدى، و بكلى از پروردگار متعال غافل مى‏گشتى، و فقط صورتى از نماز را تصوير مى‏كردى، و گمان هم داشتى كه نماز به جاى مى‏آورى، و رسم بندگى ادا مى‏كنى!!. فكر مى‏كردى به عبادت حضرت معبود قيام كرده‏اى، با او به مناجات پرداخته‏اى، و به زيارت پروردگارت روى آورده‏اى، در حالى كه باطناً روى گردان از او، و مشغول با اين و آن بوده‏اى!!. چه جهالتى؟! چه فضيحتى؟! و چه خطاى بزرگ، يا خطاهاى بزرگى؟!.

چگونگى امر و بزرگى اين جرم را نه من مى‏توانم در لفظ و عبارت بگنجانم، نه تو، و نه ديگرى. تو اگر دل روشن و عقل آگاه داشته باشى، خود مى‏فهمى چه بوده است. و مى‏فهمى كه بايد استغفارها داشته باشى، و بايد با شرمندگى و ندامت، و شكستگى و فقر، و گريه و تضرع استغفار كنى، كه خطا و جرم، بسيار بزرگ، و بسيار زياد بوده است.

(دفتر پنجم مثنوى)