مبانی نظری تزکیه جلد 1

مرتبه‏اى از ندامت است كه توضيح داديم.

گاهى هم ندامت، يك ندامت واقعى و بمعنى كلمه است، يعنى بسيار ريشه‏دار و جانكاه مى‏باشد. و اين در صورتى است كه انسان به تبعات و گرفتاريهاى گناه، چه در باطن و چه در آخرت، تا حدودى توجه كامل داشته و شناخت وى نسبت به معصيت و نسبت به آثار سوء آن يك شناخت نسبتاً خوبى باشد.

ندامت واقعى در حقيقت، آتشى است در دل كه موجب انزجار سخت ازگناه گذشته بوده و حالتى در درون انسان ايجاد مى‏كند كه گويى انسان باطناً از عملى كه در گذشته انجام مى‏داده يك نوع حالت فرار دارد و از آن فاصله مى‏گيرد. و در همين فاصله گرفتن اسرارى نهفته است كه از آن جمله آمادگى براى ستر الهى است.

آتش ندامت را آنچنان كه بايد، نمى‏شود توصيف نمود. آتشى است كه از دل سرزده و بر دل مى‏زند. اين آتش، آتش قهر انسان بر خويش است. يعنى حقيقت بالا و برتر انسان، خود او را مورد عتاب بسيار سخت قرار داده و بر خود او قهر نموده و آتشى بر راه مى‏اندازد، آتشى كه شايد بتوان با آن و به سبب آن ازآتش سخط الهى نجات يافت.

مى‏شود گفت آتش قهر انسان بر خويش هم نازله‏اى است از آتش قهر ربوبى كه براى تأديب و تطهير انسان از آلودگيهاى معصيت مى‏باشد، تا به هلاكت نيفتد و به آتش غضب الهى. گرفتار نشود. و اين، قهرى است كه باطن آن لطف است، زيرا آتش ندامت از طرفى حسرتى در دل انسان نسبت به گذشته خويش ايجاد مى‏كند كه بر اثر آن به اندازه‏اى كه توان دارد سعى در جبران گذشته مى‏كند؛ و از طرف ديگر، سوزى در دل و اشكى در چشم به راه مى‏اندازد كه بر اثر سوختنها و گريه كردنها، ظلمتها و آثار سوء گناه يا گناهان گذشته از دل انسان پاك شده و دل صفا يافته و آماده براى افاضات ربوبى و عنايات الهى مى‏گردد.

(دفتر دوم مثنوى)

آتش ندامت در صورت كامل آن، چنان وجود انسان را مى‏گيرد و چنان نفرت و انزجارى نسبت به عمل گذشته بوجود مى‏آورد كه نه تنها مانع از تكرار آن عمل مى‏گردد، بلكه، انسان حتى راضى به تصور انجام دادن دوباره همان عمل هم نمى‏شود و در تعبير روشنتر، فكر معصيت را هم نمى‏كند، تا جايى كه از معاشرت صاحبان معصيت ،و از اينكه سخن از همان معصيت به ميان آيد نيز وحشت مى‏كند. و بالاخره، آتش ندامت، آتشى است بس مبارك.

در اينجا در اين قسمت از دعاى سى و يكم صحيفه سجاديه به دقت مى‏پردازيم كه مى‏گويد: «اللهم انى أتوب اليك فى مقامى هذا من كبائر ذنوبى و صغائرها، و بواطن سيئاتى و ظواهرها، و سوالف زلاتى و حوادثها، توبة من لا يحدث نفسه بمعصية، ولا يضمر أن يعود فى خطيئة، و قد قلت يا الهى فى محكم كتابك: انك تقبل التوبة عن عبادك، و تعفو عن السيئات، و تحب التوابين، فاقبل توبتى كما وعدت، واعف عن سيئاتى كما ضمنت، و أوجب لى محبتك كما شرطت، ولك يارب شرطى أن لا أعود فى مكروهك، و ضمانى أن لا أرجع فى مذمومك، و عهدى أن أهجر جميع معاصيك»يعنى «خدايا، من در اين مقام بسوى تو بازگشت نموده و از گناهان بزرگ و كوچك خود، از بديهاى باطنى و ظاهرى خود، و از لغزشهاى گذشته و جديد خود توبه مى‏كنم، توبه و بازگشت