مبانی نظری تزکیه جلد 1

اصولا بايد توجه داشته باشيم كه مشكل و معماى سالك در طريقى كه در پيش مى‏گيرد، در اصل، از دل و با دل و در دل بايد حل شود. دردها هه در دل، و دواها نيز همه در دل است. و اين، سرى است بسيار عميق كه اهل باطن مى‏دانند و اصحاب اسرار مى‏يابند.

(دفتر اول مثنوى)

در نتيجه، سالك بايد همت خود بر دل خويش مصروف بدارد و از همان اول امر سلوك، روى روشنى و سلامت، و تيرگى و ظلمت دل خود حساب كند وبداند در سفرى كه آغاز نموده است، دل لازم است، نه آنچه دل ناميده مى‏شود و دل نيست. او بايد در همان ابتداى امر از آنچه دل را تيره ميكند و آنرا بكلى ازكار مى‏اندازد، سخت در اجتناب باشد و در كنار زدن آن بكوشد و به خود اجازه مسامحه در اين امر ندهد.

حال كه سخن به اينجا رسيد، بايد به يك حقيقت، و به تعبيرى، به يك واقعيت ديگرى كه در عين واقعيت و حقيقت داشتن دردآور نيز مى‏باشد، توجه كنيم؛ و آن عبارت از اين است كه، آنچه دل را تيره مى‏كند و سلامت آنرا از ميان مى‏برد و ماهيت آنرا تغيير مى‏دهد و روشنى آنرا مى‏گيرد و چشم و گوش آنرا ازكار مى‏اندازد و نمى‏گذارد دل كار خود را انجام بدهد و جز اسمى ازآن، چيزى باقى نمى‏گذارد، حب دنياست.

رذيله حب دنيا، بعنوان صفتى در دل، و خلق و خصلتى در آن، عارضه‏اى است بر دل كه با احاطه اين رذيله بر دل انسان، چيزى از دل و در دل باقى نمى‏ماند و با غلبه آن، دل، دل نيست.

در اين بيان از حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم دقت مى‏كنيم كه مى‏فرمايد: «هل منكم من يريد ان يذهب الله عنه العمى و يجعله بصيرا، الا انه من رغب فى الدنيا و طال فيها أمله أعمى الله قلبه على قدر ذلك و من زهد فى الدنيا و قصر أمله فيها أعطاه الله علماً بغير علم و هدى بغير هداية» «جامع السعادات ، ج 2، ص‏26).

يعنى «آيا از شماكسى مى‏خواهد كه خداى متعال نابينايى را از او برداشته و او را بينا كند؟ بدانيد كه هر كس روى به دنيا آورده و آرزوهاى طولانى در آن داشته باشد، خداى متعال به همان اندازه كه روى به آن آورده است و آرزوهاى آنرا دارد، دل او را نابينا مى‏گرداند؛ و هر كس انصراف از دنيا داشته و از آن كناره‏گيرى كرده و از آروزهاى آن پاك باشد، خداى متعال به او علم را بدون تعلم و هدايت را بدون راهنمايى عطاء مى‏كند».

آن كس كه لذت و خوشى نفسانى خود در اين زندگى را دوست مى‏دارد و در دوست داشتن اين امر پيش مى‏رود وآنرا تثبيت و تكميل مى‏كند، و به تعبيرى، در حب دنيا مستغرق مى‏گردد، دل خويش را بيچاره كرده و از كار انداخته، و پر و بال اين طاير قدسى را شكسته است وبلكه آنرا كشته، وبه جوهره خود بالاترين ظلم را روا داشته است كه در اصل، ظلم به خويشتن است.