تربيت به معناى تزكيه نفس و اخلاق - تحلیلی بر روش های تربیت نفس و اهداف آن در فرهنگ وحی نسخه متنی

اتباع الهوى فيصّد عن الحق و طول الامل فينسى الاخرة (95) مهم ترين امرى كه از آن بر شما مى ترسم دو چيز است : پيروى از هواى نفس و آرزوى دراز امّا پيروى از هواى نفس شما را از حق باز مى دارد امّا آرزوى دراز موجب فراموشى آخرت است .

6 - مردود شدن اعمال سالم :

قال الكاظم عليه السلام يا هشام قليل العمل من العاقل مقبول مضاعف و كثير العمل من اهل الهوى و الجهل مردود(96) امام كاظم عليه السلام فرمود: اى هشام ! عمل اندك ، از انسان عاقل دو چندان محسوب مى شود؛ ولى اعمال زياد از آدم هواى پرست و جاهل مردود است .

تربيت به معناى تزكيه نفس و اخلاق

تربيت نفس عبارت است از آراستن نفس به نيكى ها و پيراستن آن از بدى ها و آلودگى ها به تعبير ديگر تربيت و تزكيه نفس ، يكى از اهداف بزرگ رسالت انبياست كه قرآن مى فرمايد: و لقد منّ اللّه على المؤمنين اذبعث فيهم رسولاً من انفسهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة (97) يعنى همانا خداوند بر افراد با ايمان منت نهاد و نعمت سنگينى را بر آن ها ارزانى داشت كه بر آنان پيامبرى را مبعوث نمود تا بر آنان آيات خداوندى را تلاوت كند و آنان را از آلودگى ها پاك سازد و به آن ها كتاب و حكمت تعليم دهد.

اخلاق كه ناظر بر جنبه هاى معنوى و روحى شخصيت انسان و ارائه طريق به سوى كمالات و خوبى ها و فضايل است در ابتدا اصطلاحى براى علم اخلاق نبوده است وضع اوليه اخلاق به صورتى بوده است كه شامل همه خصوصيات باطنى و شخصيتى فرد مى گرديده است . اخلاق جمع *((*خُلق *))* و به معناى خصوصيات و اوصاف باطنى و درونى انسان است حديث معروف نبوى انما بعثت لاتمّم مكارم الاخلاق (98) يعنى من براى به اتمام رساندن خوبيهاى اخلاق مبعوث شده ام . ناظر به تكميل و كمال رساندن ابعاد معنوى و شخصيتى انسان ها و بيان و تعبيرى از تربيت است . سيرى در كتاب هاى اخلاق از قبيل جامع السعادات ، معراج السعاده ، اخلاق ناصرى ، محجّة البيضاء، احياء العلوم ، اين حقيقت را به خوبى روشن مى سازد كه اخلاق و تربيت سابقا از يكديگر جدا نبوده اند. اين كتاب ها مملوّ از رهنمودهاى تربيتى است . دانشمندان اسلامى مطالب تربيتى را ضمن مباحث اخلاقى مورد بحث قرار دادند و اين امر دلالت مى كند كه تربيت و اخلاق در نظر آنان به يك معنا بوده و در يك بخش مورد بررسى قرار گرفته است . به نظر فارابى سعادت آخرين هدفى است كه انسان براى وصول به آن مى كوشد. سعادت جز با ممارست كارهاى نيك به دست نمى آيد. ابن سينا معتقد است كه پدر و مادر بايد براى فرزندان خود نام نيكو انتخاب كنند و آن گاه كه كودك براى هرگونه تربيتى آمادگى و قابليت دارد به تربيت او بپردازند و سختى و نرمى و تشويق و ترهيب را به هم آميزند. براى طفل ، معلمى را در نظر بگيرند كه ديندارو خردمند و داراى اخلاق پسنديده باشد.(99) تربيت از نظر غزالى براى اين است كه :

الف : كودك سعادت دين و دنيا را حاصل كند.

ب : خوشنودى خداوند را به دست آورد.

ج : نفس امّاره را مطيع و اخلاق خود را مهذّب نمايد.

همان گونه كه بدن انسان با غذا رشد و كمال مى يابد، نفس انسان نيز در ابتدا ناقص و پذيراى كمال است .

كمال نفس ، به تربيت و تهذيب اخلاق و تغذيه آن به علم است .(100)

اخلاق

چون تربيت نفس به معناى تزكيه اخلاقى وبُعد روحى انسان است مناسب است معناى چند اصطلاح را درباره مفهوم اخلاق ، فلسفه اخلاق ، اصول فضايل اخلاقى ، مكتب اخلاقى قرآن ، معيار فضيلت اخلاقى و... را ذكر كنيم :

مفهوم اخلاق

برخى دانشمندان ، مانند غزالى در *((*احياء العلوم *))* و فيض كاشانى در *((*محجة البيضاء*))* و خواجه نصيرالدّين طوسى در *((*اخلاق ناصرى *))* گويند: اخلاق حالتى است ، راسخ و مؤ ثّر در روان انسان كه در