مرحوم علامه طباطبايى مى فرمايند: حقيقت ذكر عبارت است از توجه قلبى انسان به ساحت قدس پروردگار و اگر به ذكر لفظى نيز عنوان ذكر اطلاق مى شود به خاطر اين است كه ذكر لفظى از آثار ذكر قلبى است يعنى گفتگو كردن درباره چيزى ، ناشى از ياد كردن آن در دل است و گرنه ذكر حقيقى همانا ذكر قلبى و توجه دل به سوى پروردگار است .(704) ذكر الهى در قرآن كريم
1 - ياد خداوند آرامش قلب :
الا بذكر اللّه تطمئن القلوب (705) آگاه باشيد با ياد خدا دل ها آرامش مى يابد.
2 - ياد خداوند عامل ياد خداوند از بنده :
فاذكرونى اذكركم (706) مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم .
3 - اعراض از ياد خداوند عامل تنگدستى :
و من اعرض عن ذكرى فانّ له معيشة ضنكا(707) هركس از يادمن اعراض كند و روى گردان شود، زندگى تنگ و سختى خواهد داشت .
4 - اعراض از ياد حق و قرين بودن با شيطان :
و من يعش عن ذكر الرحمن نقيّض له شيطانا فهو له قرين (708) و هر كس از ياد خدا روى گردان شود، شيطان را به سراغ او مى فرستيم و همواره قرين او باشد.
5 - فراوان به ياد خداوند بودن :
يا ايها الذين آمنوا اذكروا اللّه ذكرا كثيرا(709) اى اهل ايمان خداوند را فراوان ياد كنيد.
6 - ياد خداوند در تمام احوال :
فاذا قضيتم الصلاة فاذكرواللّه قياما و قعودا و على جنوبكم (710) و هنگامى كه نماز را به پايان رسانيديد خدا را ياد كنيد در حال ايستادن و نشستن و به هنگامى كه به پهلو خوابيده ايد.
7 - ياد خدا از روى تضرّع و خوف :
و اذكر ربك فى نفسك تضرعا و خيفةً(711) پروردگارت را در دل خود از روى تضرع و خوف و آهسته و آرام ياد كن .
8 - كسب و تجارت ، مردان الهى را از ياد خدا باز نمى دارد :
رجال لاتلهيهم تجارة و لا بيع عن ذكر اللّه و اقام الصلاة (712) مردانى كه نه تجارت و نه داد و ستد آن ها را از ياد خدا و برپا داشتن نماز غافل نمى سازد.
9 - ياد نعمت هاى الهى :
يا بنى اسرائيل اذكروا نعمتى التى انعمت عليكم (713) اى بنى اسرائيل به ياد نعمتى كه به شما دادم باشيد.
10 - فرار اهل كفر از ياد الهى :
و اذا ذكرت ربك فى القرآن وحده ولّوا على ادبارهم نفورا(714) هنگامى كه پروردگارت را در قرآن به يگانگى ياد مى كنى ، پشت مى كنند و از تو روى بر مى گردانند.
11 - مال و فرزند نبايد انسان را از ياد حق باز دارد :
يا ايها الذين آمنوا لا تلهكم اموالكم و لا اولادكم عن ذكر اللّه (715) اى اهل ايمان ! ثروت هاى شما و فرزندانتان شما را از ياد خدا باز ندارد.
12 - شيطان عامل فراموشى خداوند :
استحوذ عليهم الشيطان فانسيهم ذكر اللّه (716) شيطان بر آن ها چيره شد و ياد خدا را از خاطر آن ها برده است .
مراحل ذكر الهى
مرحله اول ، ذكر نام پروردگار است مانند: و اذكر اسم ربك (717) در مرحله دوم نوبت به يادآورى ذات پاك خداوند در قلب مى رسد: و اذكر ربك فى نفسك تضرعا وخيفه (718) پروردگارت را در دل خود از روى تضرع و خوف ياد كن . در مرحله سوم از مقام ربوبيت خداوند فراتر مى رود و به مقام مجموعه صفات جلال و جمال خدا كه در *((*اللّه *))* جمع است مى رسد چنان كه مى فرمايد: يا ايها الذين آمنوا اذكروااللّه (719) اى كسانى كه
لطفا منتظر باشید ...
