قرآن يكى از روش هاى مؤثر در تربيت عقلانى را مساءله تمثيل مى داند ولذا در بسيارى از آيات براى پرورش خرد و انديشه انسان ها مَثَل ذكر شده است .مثل بيان يك موضوع است به صورت ديگرى ، به نوعى كه بين آن دو شباهت وجود داشته باشد و با ذكر آن ، موضوع اول روشن گردد(577) مثل آنچه را كه پوشيده و نامعلوم است آشكار و معلوم مى كند و ماهيت امور را روشن مى سازد(578) مثل زدن پرده هاى ابهام را كنار مى زند و معقولات را همچون محسوسات جلو چشم آدمى ترسيم مى نمايد.قرآن كريم از مثل براى بيان حقايق و روشن نمودن مفاهيم استفاده نموده تا انسان ها را هدايت و تربيت كند و عقل ها را از آميختگى به محسوسات و متخيلات به درك معقولات و حقايق برساند. لذا مثال را وسيله اى براى تفكر و تذكر مى داند و مى فرمايد: و لقد ضربنا للناس فى هذا القرآن من كل مثل لعلهم يتذكرون (579) يعنى ما در اين قرآن از هر چيزى براى مردم مثلى زده ايم ، شايد متذكّر شوند تلك الامثال نضربها للناس لعلهم يتفكرون يعنى ما اين مثل ها را براى مردم مى آوريم ، شايد بيانديشند.
نقش مؤثر مثال
نقش مثال در توضيح وتفسير مباحث ، نقش انكار ناپذيرى است . لذا در هيچ علمى از ذكر مثال براى اثبات حقايق وروشن ساختن آن بى نياز نخواهيم بود. گاهى يك مثال بجا كه با مقصود ما هماهنگ است ، مطلب را از آسمان به زمين مى آورد وبراى همه قابل فهم مى سازد. بنابراين مى توان گفت : مثال در مباحث علمى ، تربيتى ، اجتماعى ، اخلاقى وغير آن نقش هاى مؤثر زير را دارد.1. مثال مسايل را حسّى مى كند.2. مثال راه را نزديك مى كند.3. مسايل را همگانى مى سازد.4. ذكر مثل ، درجه اطمينان به مسايل را بالا مى برد.
تمثيل در قرآن
در قرآن تمثيل هاى فراوانى ذكر شده است از جمله : تمثيل انفاق در راه خدا به دانه پر بركت .(580) تمثيل زندگانى دنيا به بازى وسرگرمى (581) تمثيل اعمال كافران به خاكستر در برابر باد.(582) تمثيل حق وباطل به آب زلال وكف روى آب (583) تمثيل عالم بى عمل به حيوان (584) تمثيل افراد بى ايمان به چهارپايان (585) تشبيه منافقان به چوبهاى خشك (586) در اينجا به سه نمونه از آن اشاره مى كنيم :
1. تمثيل روشن براى بيان ضعفها
قرآن مى فرمايد: يا ايها الناس ضرب مثل فاستمعوا له ان الذين تدعون من دون اللّه لن يخلقوا ذبابا و لو اجتمعوا له و ان يسلبهم الذباب شيئا لايستنقذوه منه ضعف الطالب و المطلوب ما قد روا اللّه حق قدره ان اللّه لقوى عزيز(587) اى مردم ! مثلى زده شده است ، به آن گوش فرا دهيد؛ كسانى را كه غير از خدا مى خوانيد هرگز نمى توانند مگسى بيافرينند، هر چند براى اين كار دست به دست هم دهند، و هرگاه چيزى از آن ها بربايد نمى توانند آن را باز پس بگيرند. هم اين طلب كنندگان ناتوانند و هم آن مطلوبان (هم اين عابدان و هم آن معبودان ) آن ها خدا را آن گونه كه بايد بشناسند نشناختند خداوند قوى و شكست ناپذير است .
2. تمثيل گويايى براى غيبت كردن
قرآن كريم براى اين كه مردم را از غيبت كردن برحذر دارد و قبح و زشتى اين عمل را كاملاً مجسّم سازد آن را در ضمن يك مثال گويا بيان مى كند و مى فرمايد آيا هيچ يك از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود
لطفا منتظر باشید ...
