انذار و تبشير - تحلیلی بر روش های تربیت نفس و اهداف آن در فرهنگ وحی نسخه متنی

به وسيله آموزشهاى انبياء و اولياء الهى مى آموزد.

و از سويى تصميم گيرنده در جهت تزكيه و تربيت خود انسان است كه قابليت لازم را براى بهره گيرى از نصايح و مواعظ رهبران الهى فراهم مى كند. حضرت باقر عليه السلام مى فرمايد: من لم يجعل له من نفسه واعظا فانّ مواعظ الناس لن تغنى عنه شيئا(130) در اين فصل به هر دو روش اشاره مى شود:

انذار و تبشير

يكى از روش هاى مؤثر در تربيت نفس كه در قرآن بدان اشاره شده است انذار و تبشير است . مقصود از انذار بيم دادن و ترسانيدن از عواقب گناهان و اعمال زشت است و منظور از تبشير نويد دادن به رحمت و فضل الهى است .

انذار و تبشير دو اصل مهم تربيتى

بشارت و انذار يا تشويق و تهديد، بخش مهمى از انگيزه هاى تربيتى را تشكيل مى دهد. آدمى هم بايد در برابر انجام كار نيك تشويق شود و هم در برابر كار بد كيفر ببيند تا آمادگى بيشترى براى پيمودن مسير اول و گام نگذاردن در مسير دوم پيدا كند. تشويق به تنهايى براى رسيدن به تكامل اخلاقى فرد يا جامعه كافى نيست ؛ زيرا انسان در اين صورت مطمئن است كه انجام گناه براى او خطرى ندارد. از طرفى انذارِ تنها هم براى تربيت اخلاقى افراد مؤثر نيست ، چون ممكن است روحيّه ياءس و نااميدى به وجود آورد.

بشارت و انذار هدف بعثت پيامبران

قرآن كريم در وصف انبيا مى فرمايد: فبعث اللّه مبشرين و منذرين (131) خداوند پيامبران را نويد دهنده و بيم دهنده برانگيخت و نيز مى فرمايد: و ما نرسل المرسلين الا مبشرين و منذرين (132) ما انبيا را نفرستاديم مگر در حالى كه نويد دهنده و بيم دهنده بودند. آرى ، انبيا و رسولان الهى كه مربيان حقيقى و معلمان دلسوز بشر بودند از اين دو روش براى تربيت اخلاقى و روحى مردم استفاده كرده اند.

تاءثير انذار در تربيت

قرآن كريم رسالت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله را در بعضى موارد در روش ‍ انذار خلاصه مى كند و به صورت حصر و اختصاص بيان مى كند كه اى پيامبر! تو فقط بيم دهنده هستى . نظير ان انت الا نذير(133)، ان هو الا نذير(134) درست است كه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله رسالت بشارت را نيز به عهده دارد ولى آن چه بيش تر انسان را به حركت وادار مى كند و از گناه و معصيت پرهيز مى دهد انذار است لذا در آغاز رسالت ، پيامبر ماءمور به انذار مى شود نه تبشير يا ايها المدّثّر قم فانذر(135) اى جامه به خود پيچيده برخيز و انذار كن . روشن است كه انذار در شروع كار تاءثير عميق ترى در بيدار كردن جان هاى خفته دارد.

تاءثير انذار در افراد حق طلب

از نظر قرآن كريم انذار و ترسانيدن تنها در افرادى كه روح حقيقت طلبى و حق جويى در آن هاست اثر مى كند و در افراد معاند و لجوج تاءثير ندارد. قرآن مى فرمايد: انما انت منذر من يخشيها(136). همانا كسانى كه خشيت الهى دارند آن ها را مى ترسانى و نيز مى فرمايد: لينذر من كان حيّا(137) پيامبر به وسيله قرآن ، كسانى را كه حيات انسانى دارند و قلب آن ها سالم و پاك است مى ترساند. اين حقيقت شبيه مطلبى است كه در آغاز سوره بقره آمده است : ذلك الكتاب لا ريب فيه هدى للمتقين با اين كه قرآن براى همه مردم هدايت است هدى للناس (138) امّا كسانى كه تقواى قلبى و پاكيزگى دل دارند، از حقايق و معارف قرآن بهره مى برند. در جاى ديگر به پيامبر گويد: قل انما انذركم بالوحى (139) بگو من تنها به وسيله وحى شما را انذار مى كنم .

اگر در دل سخت شما اثر نمى كند جاى تعجب نيست و دليل بر نقصان وحى آسمانى نمى باشد. بلكه به خاطر آن است كه افراد كر و ناشنوا وقتى سخنان حق را مى شنوند و انذار مى شوند توجه نمى كنند و شنوايى معنوى ندارند؛ گوش ‍ شنوا لازم است تا سخن خدا را بشنود نه گوش هايى كه پرده هاى گناه وغفلت و غرور بر آن ها افتاده وشنوايى حق را به كلى از دست داده اند لايسمع الصّم الدعاء اذا ما ينذرون (140) ولى آنها كه گوششان كر است هنگامى كه انذار مى شوند سخنان را نمى شنوند.

موعظه

قرآن كريم ، يكى از روش هاى مؤثر در تربيت روحى انسان ها را موعظه مى داند و در بسيارى از آيات به آن سفارش نموده گرچه خود قرآن كتاب موعظه و اندرز است كه از ناحيه پروردگار براى شفاى بيمارى هاى درونى