نظر علامه دكتر محمد اقبال - مفخر شرق نسخه متنی

استاد ‹‹ على فضل‏اللَّه الحسينى ›› درمقدمه كتاب نفيس ‹‹ فى ظلال الوحى ›› آنجايى كه
مسلمانان را از خطر تفرقه و عداوت برحذر مى‏دارد و از كسانى كه در راه وحدت مسلمانان گامهاى مؤثر
برداشته‏اند، چنين مى‏نويسد:

‹‹ اينك از بزرگان و برگزيدگانى مانند افغانى و عبده و شلتوت كه به
اصلاح دينى پرداخته و هر يك در محل خود و بر حسب توانايى به معالجه مشكلات جهان اسلام توفيق
يافته‏اند، اشاره كرده و مى‏گويم:

هيچ يك از اين بزرگان خود را نيازمند آن ندانسته‏اند كه تحريك
اعصاب كنند يا جنجال راه بيندازند، بلكه بر اثر كوشش و فعّاليّت و سير در طريق اصلاح پيروز شده، در
نتيجه مورد تقدير و احترام همه مسلمانان واقع گرديده‏اند. ››

نظر علامه دكتر محمد اقبال

مرحوم دكتر محمد اقبال متفكر بزرگ جهان اسلام كه در عصر اخير يكى از بزرگترين شخصيتهاى قاره آسيا
شمرده مى شود -خود از پيروان مكتب سيّد بزرگ است- و او را يكى از دو شخصيت بزرگى مى‏داند كه شرق زمين
به وجود آورده است.

توضيح گفتار اينكه مرحوم اقبال طى سفرى روحانى معراج مانندى با ارواح بزرگان شرق و غرب تماس گرفته
و گفت و شنودهايى داشته است.

ضمن همين سفر تحت عنوان ‹‹ فلك عطارد ›› زيارت ارواح جمال‏الدين
افغانى و سعيد حليم پاشا به عالمى مى‏رسد كه صداى اذان از آنجا به گوش مى‏رسد و آن‏گاه از روحى كه
در اين سفر رهبر و رهنماى اوست، مى‏پرسد: اينجا كجاست؟

و به زبان نظم چنين مى‏سرايد:

32-  مقصود از تاتار مرحوم سعيد حليم پاشا صدراعظم عثمانى (نظير اميركبيرها) و مقصود از افغانى
مرحوم سيّد جمال‏الدين اسدآبادى است كه به شكل امام جماعت ايستاده است.