معلم و مربى - مفخر شرق نسخه متنی

آقاى سيّد ضياء الدين طباطبايى دبيركل همان كنفرانس روزى مى‏فرمود:

‹‹ چون مرحوم اقبال قادر به
تكلم به زبان عربى نبود و به انگليسى نطق مى‏كرد، من نطق او را به زبان عربى نقل مى‏كردم و مخصوصاً
در ترجمه سه بيت فارسى وى كه خلاصه خطابه تاريخى، طارق بن زياد، سردار مسلمان و فاتح اندلس بود، قدرى
دچار زحمت شدم، آنجا كه مى‏گويد:

‹‹ آن گاه وجد و نشاطى در كنفرانس روى داد كه قابل وصف نيست و همه حضار قدرت طبع و نيروى بلاغت وى
را ستودند و اذعان كردند كه تاكنون در ميان ادبا و شعراى عرب كسى نتوانسته است روح آن خطابه مهم
تاريخى را با اين ايجاز بيان كند. ››

معلم و مربى

قبلاً اشاره شد كه اقبال در آغاز امر در اورينتال كالج لاهور به شغل معلمى پرداخت. وقتى كه به لاهور
آمد آرزويش اين بود كه استاد دانشكده شود، لهذا به همين منظور شروع به تحصيل كرد و تا زنده بود مردى
بود محصل و فرهنگى.

در لاهور ادبيات انگليسى و فلسفه تدريس مى‏كرد. در لندن براى مدت كوتاهى مشغول تدريس ادبيات عرب شد
ولى حتى پس از قطع رابطه با دستگاه ادارى دانشكده همكارى خودش را در امور مربوط به دانشگاه پنجاب با
هيئتهاى متنوع علمى ادامه مى‏داد و در كارهاى دانشگاه تأثير عظيمى داشت.

اقبال چندين سال رئيس دانشكده علوم شرقى و مدير شعبه فلسفه بود و همچنين سالها از نزديك با كالج
اسلامى لاهور مربوط بود. در سال 1933 دولت افغانستان اقبال را براى مشاوره در تجديد سازمان دانشگاه
كابل دعوت كرد و چون دولت افغانستان از تحت حمايت انگليس خارج شده و تحصيل استقلال نموده بود، اقبال
به ملت و دولت افغانستان علاقه شديد داشت و آزادى ملت مسلمان افغان را با نظر احترام مى‏نگريست و
اين استقلال را براى آينده مسلمين هند به فال نيك گرفته و به طرز خاصى چشم اميد به اين كشور اسلامى
دوخته بود و به همين آرزو مرحوم محمد نادرشاه را تشجيع مى‏كرد و مى‏ستود و در همان سفر در شهر غزنين
بر مزار سلطان محمود غزنوى رفت و اشك ريخت. اقبال به جامعه مليه دهلى نيز علاقه زيادى داشت و هميشه
براى مساعدت و همكارى با مروجين و مديران اين بنگاه علمى اسلامى آماده بود.

بدين ترتيب، ملاحظه مى‏شود كه علاقه اقبال در تمام دوران زندگى به امور تعليم و تربيت ادامه داشت و
شركت او در پيشرفت امور تحصيلى شبه قاره هند، اساسى و مستمر بود. ولى بايد متذكر شد كه خدمت واقعى
اقبال را در طريق تعليم و تربيت از جهات مختلف رسمى و غيررسمى كه گاه و بى‏گاه بر عهده داشت
نمى‏توان مقياس گرفت، بلكه خدمات او را بايد براساس ايده‏آلهاى تربيتى كه به‏وسيله منظومه‏هايى
در دسترس فكر ما گذاشته به ميزان سنجش درآورد.

اين وجهه نظر و اين جهت مطلب را آقاى سيّدين، يكى از
دانشمندان پاكستان، ضمن تحقيق دقيق و توصيف دلپذيرى از اقبال با بيان موجز و كوتاهى مورد بحث قرار
داده كه مى‏گويد:

ظهور يك نفر متفكر خلاق و مبتكرى كه براى ابلاغ پيام معين و مشخصى آفريده شده، و ارزشهاى تازه‏اى
را براى جهان آورده، براى همه صاحبنظران و محققان و متصديان امور تعليم و تربيت پديده‏اى است بسيار
گرانبها و گرانمايه و به هر اندازه افكار چنين مردى در طرز تفكر و تصور و ادراك و شور و شوق معاصرانش
بيشتر نفوذ كند، به همان نسبت نفوذ و تأثير وى به عنوان نيروى تربيتى عظيمتر و مهمتر خواهد بود.

وكيل دعاوى

اقبال از سال 1908 تا سال 1934 به شغل وكالت دادگسترى اشتغال داشت ولى در سال آخر، به علت كسالت مزاج، از
اين شغل دست كشيد. شغل وكالت دادگسترى به‏طورى كه گفته‏اند، معشوقه‏اى است بخيل و حسود؛ مادامى كه
صاحب اين حرفه تمام توجه و دقتش را مصروف به آن ننمايد، نخواهد توانست در اين رشته تبرزى احراز كند.

ولى اقبال از آنجايى كه به مبانى و مفاهيم ديگرى علاقه داشت، براى او امكان نداشت كه تمام اهتمام و
توجهش را منحصر در شغل وكالت قرار دهد.

مع‏ذلك بايد يادآور شد كه گوته شاعر آلمانى در شغل وكالت
دادگسترى شكست خورد و ناگزير شد از اين حرفه دست بردارد ولى اقبال در تمام دوران حيات به اين شغل
سرگرم بود. كوته‏نظران و عيب‏جويان، هرچه مى‏خواهند بگويند؛ اما اين نكته مسلم است كه اقبال از
همين حرفه امرار معاش مى‏كرد و بس.