كتب معتبر زيديه پس از ( مسند الامام زيد (عليه السلام ) - شخصیت و قیام زید بن علی (علیه السلام) نسخه متنی

كتب معتبر زيديه پس از ( مسند الامام زيد (عليه السلام )

1 - مجموع حديثى - زيد (عليه السلام ) كه فقط در حديث است .

2 - امالى - احمد بن عيسى بن زيد (عليه السلام ) (1065) اين كتاب به نام (بدايع الانوار فى محاسن الاثار) معروف است . و به گفته يكى از پيشوايان زيدى : اين كتاب اساس علم زيديه و يكى از متقن ترين كتب آنان است .

3 - علوم آل محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) - محمّد بن منصور مرادى .(1066)

4 - مؤ لفات قاسم بن ابراهيم (1067) (حدود 20 كتاب ).

5 - مؤ لفات يحيى بن الحسين فرزند قاسم بن ابراهيم (حدود 40 كتاب ) كه از آن جمله (تفسير القرآن ) در 6 جلد و (معانى القرآن ) در 9 جلد و بعضى از تاءليفات معتبر او عبارت است از: ( الاحكام - منتخب - الفنون - المجموع . ) 6 - مصنفات اطروش (1068) از جمله اين مصنفات : ( الانابه - مغنى - صفى . ) 7 - مصنفات فرزند اطروش .

8 - مصنفات قاسم بن على عيانى (حدود 70 كتاب و رساله ).

9 - كتب المؤ يد باللّه (1069) و ابى العباس احمد بن ابراهيم حسنى .

10 - تاءليفات ابوطالب (1070) برادر مؤ يد باللّه .

11 - جامع كافى (1071) - ابوعبداللّه محمّد بن على العلوى (اين كتاب در 6 جلد است ).

12 - تاءليفات - مرشد باللّه (از جمله امالى وى كه كتاب بزرگى است ).

13 - ( الانوار، اثنينيه ، خميسيه . ) 14 - تاءليفات - اميرحسين ، كه معروف آن 6 كتاب است : شفاء (1072) تقرير، مدخل ، ذريعه، ثمرات ، ( الافكار فى احكام الكفار، ) ارشاد.

اينها معروف ترين كتب قديمه از تاءليفات ائمه و پيشوايان بزرگ زيديه بود.

و متاءخرين آنان نيز كتب زيادى نگاشته اند كه تعداد زيادى از آن در مقدمه كتاب مسند زيد نام برده شده است ، اگر كسى خواست نام تاءليفات مطبوعه و مهم زيديه را بهتر به دست بياورد، به كتاب (بغية الشافية فى مؤ لفات زيديه ) مراجعه كند.

1- طبقات ابن سعد ج 5 ص 156 و طبرى ج 6 ص 263
.

2- ( صفوة الصفوه ) ج 2 و ( وفيات الاعيان ) ج 2 ص 259 و مدارك ديگر به جلد 46 بحار جديد مراجعه فرمائيد.

3- ( حلية الاولياء ) ج 3 ص 136 و ( صفوة الصفوه ، ) ج 2 ص 54 و بحار ج 46
.

4- علامه كبير امينى قدس سره در كتاب نفيس( الغدير)ج2ص343تا348،قيام مختار را نهضتى شرعى و الهى و مورد رضاى امام توصيف مى فرمايند، و مطالب زيادى از روايات و اشعار و تاءليف حدود20جلد كتاب فضيلت مختار را دليل بر اصالت نهضت او مى داند. ما در فصل(فلسفه قيام)همين كتاب بطور فشرده به شخصيت اين رجل فداكار و مجاهد اسلام اشاره كرده ايم .

5- ( قال ابوحمزه الثمالى : اتيت باب على بن الحسين (عليه السلام ) فكرهت ان اضربه فقعدت حتى خرج فسلمت عليه و دعوت له ، فرد على سلام و دعالى ، ثم انتهيت الى حائط، فقال : يا ابا حمزة ترى هذا الحائط؟، قلت : بلى يابن رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) قال : فانى اتكاءت عليه يوما و انا حزين فاذا رجل حسن الوجه حسن الثياب ينظر فى اتجاه وجهى ، ثم قال : يا على بن الحسين ، مالى اراك كئيبا حزينا، على الدنيا؟ فهو رزق حاضر، ياءكل منها البر و الفاجر، فقلت : ما عليها احزن كما تقول ، فقال يا على ، اعلى الاخرة ؟ هو وعد صادق يحكم فيها ملك قاهر. قلت : ما على هذا حزنى انه كما تقول ، فقال : و ما حزنك يا على بن الحسين ؟ قلت : ما اتخوف من فتنة ابن الزبير... )

6- ( بحارالانوار ) ج 46 چاپ جديد ص 145 به نقل از خرائج و جرائح صفحه 196، و در روايتى ديگر امام ، اين مرد ناشناس را خضر پيامبر معرفى مى كند، و ( حلية الاولياء، ) ج 3، ص 134 و ارشاد مفيد ص 241.

7- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 123 چاپ جديد.

8- ارشاد ص 245.

9- ( سر السلسله العلويه ، ) بخارى ص 56 و 32. ( و الحدائق الورديه ، ) ج 1 ص 45 ( محلى و غاية الاختصار ) ص 107: حسينى .

10- ( بحارالانوار ) 46 ص 215 و ثورة زيد بن على ص 26 تاءليف ناجى حسن . و فرحة الغرى ص 51 (ملحق به ( مكارم الاخلاق ) چاپ شده است ).

11- كامل مرد ج 3 ص 189 طبع سنه 1347 - زيد الشهيد ص 9. و ( اعيان الشيعه ، ) ج 7 ص 107 چاپ جديد.

12- در ( بحارالانوار ) ج 46 ص 184 به 600 دينار نقل كرده است . و ( اعيان الشيعه ، ) ج 7 ص 107 چاپ جديد.

13- ( مقاتل الطالبيين ) ص 127 و ( بحارالانوار ) ج 46 طبع جديد ص 208 و ( تاريخ الفرات ) ص 71، تاءليف : كوفى و امالى صدوق ص 335 و ص 336.

14- ( بحارالانوار، ) ج 46 ص 170، امالى صدوق ص 335. ( الغدير، ) ج 3 ص ‍ 70 اغانى ج 20 ص 127، و ج 24 ص 107 چاپ جديد، ( تنقيح المقال ، مامقانى ماده (زى د).

15- ( نورالابصار، ) شبلنجى ص 178.

16- تاريخ طبرى ج 8 ص 275 و تاريخ ابن عساكر ج 6 ص 20 و شرح ابن ابى الحديد ج 1 ص ‍ 315.

17- ( مقاتل الطالبيين ) ص 96 تاءليف ابوالفرج اصفهانى . و خطط مقريزى ج 2 ص ‍ 307.

18- خطط مقريزى ، ج 4 ص 307 و ( مقاتل الطالبيين و روض النضير، ) ج 1 ص 49.

19- ( مقاتل الطالبيين ) تاءليف ابوالفرج اصفهانى ص 127.

20- ( زيدالشهيد ) ص 171، به نقل از مجدى .

21- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 18.

22- ( الحدائق الورية فى مناقب الائمة الزيديه ، ) ج 1 ص 143 و شرح صحيفه سيد عليخان و ( روض النضير ) ج 1 ص 52 چاپ مصر سنه 1347.

23- ثوره زيد بن على ص 25 تاءليف ناجى حسن ، و تهذيب ابن حجر.

24- ارشاد ص 148.

25- ارشاد ص 148 و تاريخ طبرى ج 8 ص 272 و طبقات ابن سعد ج 5 ص 240. و ( نقد الرجال ) تفرشى (كلمه زيد) ص 144 به نقل از رجال شيخ .

26- مى گويد: در شهادت حضرت زيد بن على (عليه السلام ) حزن و اندوه آل محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) تجديد مى گردد. ( قاموس الرجال ، ) ج 4 ص 471 (كلمه زيد) تاءليف تسترى .

27- ( مسندالامام زيد، ) ص 10 چاپ بيروت .

28- ( زيد الشهيد ) تاءليف مرحوم مقرم ص 5 چاپ نجف سنه 1355 ه‍ ق .

29- ( مصباح المتهجد، ) در اعمال ماه صفر ص 551.

30- ( مسارالشيعه - ) تاءليف شيخ مفيد.

31- ( مروج الذهب ، ) ج 3 طبع جديد ص 217.

32- ( مقاتل الطالبيين ) ص 144.

33- طبرى در تاريخش ج 5 ص 482 اين قول را تقويت كرده است به نقل از واقدى . (گرچه قول ديگرى دارد كه سال شهادت 122 و مقدمه شهادت 121 مى داند و اين سخن را از هشام كلبى و او از ابى مخنف نقل مى كند) ( منتخب التواريخ ) ص 337 - (نامه دانشوران سنه شهادت را، 122 مى داند) ( وقايع الايام ) محدث قمى ص 178 اعمال صفر (131 غلط است ).

34- ( نقد الرجال ) تفرشى حرف (ز) ص 143 به نقل از رجال شيخ .

35- تاريخ ابن عساكر ج 6 ص 15.

36- ( الكنى و الا لقاب ) محدث قمى ج 2 ص 132 (ثمالى ).

37- البته اين داستان با تغييراتى در عبارت قريب به همين مضمون بنام عمرالجعفرى نيز روايت شده است و روايت ابى حمزه نيز با تغييرات ديگرى درآمده است و اين اختلاف در روايات ضرر به اصل بحث نمى زند، لذا ما از ذكر آن خوددارى مى كنيم .

38- امالى صدوق ص 335 و ( بحارالانوار ) ج 46 طبع جديد ص 170.

39- ( تاريخ الفرات ) كوفى ص 71.

40- ( فرحة الغرى ) ص 51.

41- سوره يوسف آيه 100.

42- ( بحارالانوار ) جلد 46 ص 170 و امالى صدوق ص 335.

43- ( كان رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) يغير الاسماء القبيحة فى الرجال و البلدان ) يعنى پيامبر نامهاى بد اشخاص و اماكن را به نام خوب تغيير مى داد.

( عن النبى (صلى اللّه عليه و آله ): من ولد و له اربعة ولد و لم يسم احدهم باسمى فقد جفانى ) يعنى پيامبر فرمود: هر كس چهار فرزند داشته باشد و يكى را به نام من نخواند، به من جفا كرده است .

( و عن علتى (عليه السلام ) حق الولد على الوالد ان يحسن اسمه ...) يعنى امام على (عليه السلام ) فرمود:

... حق فرزند بر پدر اين است كه نام نيكى براى او انتخاب كند.

چند خبر فوق (غير از اخير از ( سفينة البحار ) ج 1 ص 662 ماده (سما) است .

44- قرآن مجيد سوره نساء آيه 95.

45- قرآن مجيد سوره توبه آيه 111.

46- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 192، طبع جديد به نقل از ( مستطرفات السرائر. )

47- ( وقايع الايام ) (شهر صيام ) ص 64 و مقتل خوارزمى ج 2 ص 119.

48- ( عيون اخبار الرضا ) باب 25 تاءليف شيخ صدوق ، و ( بحارالانوار ) ج 46 ص 209 و 171 چاپ جديد. و ( تنقيح المقال ، ) مامقانى ج 1 حرف (ز) ص 468 چاپ قديم . و ( نفس المصدر ) ج 1 ص 330 - و ( الغدير ) ج 3 ص 69.

49- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد خطبه 35.

50- ( مقاتل الطالبيين ، ص 131 - ابوالفرج اصفهانى .

51- امالى صدوق ص 40 و ( بحارالانوار، ) ج 46 ص 168 و 183 و ( تنقيح المقال ، ) ج 1 حرف (ز).

52- ( عيون اخبار الرضا - شيخ صدوق باب 25. و ( بحارالانوار ) ج 46 طبع جديد ص 171 و 209.

و ( تنقيح المقال - ) مامقانى حرف (ز) چاپ قديم ص 468.

و ( نفس المصدر ) ج 1 ص 330 و ارشاد مفيد ص 251.

و ( الغدير ) ج 3 ص 49.

53- ارشاد ص 251 و قواعد شهيد باب امر به معروف و نهى از منكر و ( مراة العقول ) مجلسى ج 1 ص 261 و ( تنقيح المقال - ) مامقانى - حرف (ز)

54- ( مقاتل الطالبيين ) ص 131 (عن على بن الحسين عليهماالسلام ... ( و لايدركه الاخرون الا من عمل بمثله ...)

55- ( بحارالانوار ) ج 46 و ( مقاتل الطالبيين ) ص 130.

56- ( بحارالانوار ) چاپ جديد، ج 46 ص 198.

57- تفسير عياشى ج 1 ص 325 و بحرانى در ( البرهان ) ج 1 ص 478 و فيض در صافى ج 1 ص 448 و شيخ حر عاملى در ( اثبات الهداه ج 5 ص 426 و ( بحارالانوار ) ج 46 ص ‍ 191 و ( نفس المصدر ) ج 8 ص 161.

58- ارشاد مفيد ص 251 و ( الغدير ) ج 3 ص 69.

59- زيد شهيد ص 7 به نقل از ( فرحة الغرى . ) و ( مقاتل الطالبيين ) ص 131.

60- ( بحارالانوار، ) ج 46 ص 170، و امالى صدوق ص 235.

61- ( بحارالانوار ) چاپ جديد جلد 46 ص 171 و 172. و امالى صدوق ص 349 و ص ‍ 392. و ( تنقيح المقال ) حرف (ز) ص 468. و امالى طوسى ص 277.

62- ( قال رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ): يا حسين يخرج من صلبك رجل ، يقال له : زيد، يتخطاء هو و اصحابه رقاب الناس غرا محجلين ، يدخلون الجنة بغير حساب . ) نقل از مدارك ذيل : ( عيون اخبار الرضا - ) شيخ صدوق باب 25. و ( بحارالانوار ) ج 46 ص 209 و 171 چاپ جديد. و ( سفينة البحار ) ج 1 ماده (زى ) و ( تنقيح المقال ، ) ج 1، حرف (ز) ص 468 چاپ قديم و ( نفس المصدر ) ج 1 ص 330. و ( الغدير ) ج 3 ص 69.

63- ( قوله صلى اللّه عليه و آله : انه يخرج و يقتل بالكوفة و يصلب بالكناسة ، يخرج من قبره نبشا، و تفتح لروحه ابواب السماء، و يبتهج به اهل السموات و الارض . (عيون اخبار الرضا - ) شيخ صدوق و ( الغدير ) ج 3 ص 49).

64- ( اشار النبى (صلى اللّه عليه و آله ) الى زيد بن حارثة ، فقال : ادن منى يا زيد زادك منى اسمك عندى حبا، فانت سمى الحبيب من اهلبيتى . (سفينه البحار ) جلد 1 ماده (زى ).

65- ( قال رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ): يقتل رجل من اهلبيتى فيصلب لاترى الجنة عين راءت عورته . (مقاتل الطالبيين ) ص 130).

66- بحار ج 46 ص 172 چاپ جديد. و امالى صدوق ص 392 و ( تنقيح المقال ) مامقانى ج 1 حرف (ز).

67- زيد فرزند امام سجاد ص 12.

68- ( عن جرير بن حازم ، قال : راءيت النبى (صلى اللّه عليه و آله ) فى المنام و هو متساند الى جذع زيد بن على (عليه السلام ) و هو مصلوب و هو يقول للناس اهكذا تفعلون بولدى ؟ (مقاتل الطالبيين ) ص 130).

69- ( ايها الناس انى دعوتكم الى الحق فتوليتم عنى ، و ضربتكم بالدرة فاعيتمونى ما انه سيليكم بعدى ولاة لا يرضون منكم بذلك ، حتى يعد بوكم بالسياط و بالحديد فاما انا فلا اءعذبكم بهما، انه من عذب الناس فى الدنيا عذبه اللّه فى الاخرة ، و آية ذلك ان ياءتيكم صاحب اليمن حتى يحل بين اظهركم ، فياءخذ العمال و عمال العمال ، رجل يقال له يوسف بن عمر، يقوم عند ذلك رجل منا اهل البيت فانصروه ، فانه داع الى الحق فكان الناس يحدثون ان ذلك الرجل هو زيد. ) 70- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، خطبه 39 ج 2 ص 306 و ( سفينة البحار ) ج 1 ماده (زى ).

71- ( عن على بن الحسين ، عن ابيه ، عن على عليه السلام ، قال : يخرج بظهر الكوفه ، رجل يقال له : زيد، فى ابهة و الا بهة الملك لا يسقه الاولون ، و لا يدركه الا خرون ، الا من عمل بمثل عمله ، يخرج يوم القيامة هو و اصحابه ، معهم الطوامير، او شبه الطوامير، حتى يتخطوا اعناق الخلائق تتلقاهم الملائكة فيقولون هولاء حلف الخلف ، و دعاة الحق ، و يستقبلهم رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) فيقول : يا بنى ، قد عملتم ما امرتم به ، فادخلوا الجنة بغير حساب . ) 72- ( مقاتل الطالبين ) ص 131.

73- ( الغدير ) ج 3 ص 69 - ملاحم سيد بن طاووس باب 31.

74- ( زيد الشهيد ) ص 9 نقل از ( حدائق الورديه . )

75- ( حدث حبة العرنى ، قال : كنا مع اميرالمؤ منين على بن ابى طالب (عليه السلام ) انا والاصبغ فى موضع الجزارين و الحناطون يومئذ صحراء و هو يريد المسجد الاعظم فمازال يلتفت الى ذلك الموضع و يبكى بكاء شديدا و يقول : يا بابى يا بابى ، فقال له الاصبغ : لقد بكيت حتى بكت قلوبنا و عيوننا فالتفت فلم ار احدا، فقال : حدثنى رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) عن جبرئيل عن اللّه سبحانه و تعالى انه يولد لى ولد ما لود ابواه بعد، يلقى اللّه غضبانا عن اللّه تعالى و راضيا عنه على الحق ، و انه يمثل به فى هذا المواضع مثلة ما مثل باحد قبله و لا بعده صلوات اللّه على روحه و الارواح التى تتوفى معه .

(زيد الشهيد ) ص 45).

76- ( وقايع الايام ) شهر صيام ص 64.

77- ( يا اباحمزه ، ان عتت بعدى لترين هذا الغلام (يعنى زيدا ابنه ) فى ناحية من نواحى الكوفة ، مقتولا، مدفونا، منبوشا، مسلوبا، مسحوبا، مصلوبا، فى الكناسة ، ثم ينزل فيحرق و يدق و يذرى فى البر فشاهد ابوحمزة جميع ذلك . )

78- ( قال خالد مولى آل زبير: كنا عند على بن الحسين فدعا ابنا له ، يقال له : زيد، فكبا بوجهه و جعل يمسح الدم عن وجهه و يقال : اعيذك باللّه ان تكون زيدا المصلوب . مقاتل الطالبيين ) ص ‍ 131.

79- ( عن ريطة بنت عبدالله بن محمد بن الحنفيه ، عن ابيها قالت : مرزيد بن على بن الحسين (عليه السلام ) على محمد بن الحنفية فرق له و اجلسه ، و قال : اعيذك بالله يابن اخى ان تكون المصلوب بالعراق
(مقاتل الطالبين ص 131.

80- ( سر السلسلة العلوية ) ص 60 و ( الغدير ) ج 3 ص 69 به نقل از ( عيون اخبار الرضا و مقاتل الطالبيين ) ص 95.

81- مقاتل الطالبين ص 131
.

82- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 170 - و امالى صدوق ص 335 و ( تنقيح المقال ) مامقانى حرف (ز).

83- ( الاغانى ) ج 24 ص 106 چاپ جديد - و ( الغدير ) ج 3 ص 70.

84- ( عن معمر: قال كنت جالسا عند الصادق جعفر بن محمّد (عليه السلام ) فجاء زيد بن على بن الحسين (عليهم السلام )، فاخذ بعضادتى الباب فقال الصادق (عليه السلام ): يا عم اعيدك باللّه ان تكون المصلوب بالكناسة فقالت له ام زيد: و اللّه ما يحملك على هذا القول غير الحسد لابنى ، فقال : يا ليته حسدا، يا ليته حسدا، ثلاثا ثم قال : حدثنى ابى عن جدى (عليه السلام ) انه يخرج من ولده رجل يقال له : زيد، يقتل بالكوفه و يصلب بالكناسة يخرج من قبره نبشا، تفتح لروحه ابواب السماء، يبتهج به اهل السموات ، يجعل روحه فى حوصلة طير خضر يسرح فى الجنة حيث يشاء. ) ( بحارالانوار ) ج 46 ص 168 - امالى صدوق ص 40 ( تنقيح المقال ) ج 1 حرف (ز) دقاق از على بن الحسين (عليه السلام ) هم روايت را نقل كرده است .

( عيون اخبار الرضا ) ج 1 ص 150 - بحار جلد 46 ص 168.

85- سوره مجادله آيه 11.

86- ص 440 تاءليف زيد بن على و الصفوه ص 8.

87- ( رحم اللّه زيدا انه العالم الصدوق . الغدير ) ج 2 ص 221.

88- ( سفينة البحار ) ج 1 كلمه زيد - ( تنقيح المقال ) حرف (ز) ص 468 ( الغدير ) ج 3 ص 71 به نقل از ( عيون اخبار الرضا. )

89- رجال كشى ، ص 184 - ( الغدير ) ج 3 ص 70 و كافى .

90- بحار ج 46 ص 169 حديث 14 نقل از امالى صدوق ص 40 ( نفس المصدر ج 1 ص ‍ 251. ( الغدير ) ج 3 ص 70 نقل از ( الاغانى ) ج 2 ص 127 - ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 65.

91- ( مقاتل الطالبيين ) ص 129: ( عن عبداللّه بن جرير قال : راءيت جعفر بن محمّد (عليه السلام ) يمسك يزيد بن على بالركاب، و يسوى ثيابه على السرج . )

92- ( مقاتل الطالبيين ) ص 129: ( عن عبداللّه بن جرير قال : راءيت جعفر بن محمّد (عليه السلام ) يمسك يزيد بن على بالركاب، و يسوى ثيابه على السرج . )

93- ( جامع الرواة ) ج 1 ص 343.

94- ( اتفق علماء الاسلام ، علتى جلاليته و ثقته و ورعه و علمه و فضله تنقيح المقال ) مامقانى حرف (ز) ج 1 ص 467.

95- ( زيد الشهيد ) ص 14.

96- ( هو احد اباه الضيم و من مقدمى علماء اهل بيت قد اكتنفته الفضائل من شتى جوانبه علم متدفق . ) ( الغدير ) ج 3 ص 69.

97- ( زيد الشهيد ) ص 14.

98- ( الخطط المقريزى ، ) ج 4 ص 307 و، ( وقايع الايام ) (صيام ) ص 71 تاءليف خيابانى و ( زيد الشهيد ) ص 14.

99- نقل از ( مقتل الحسين ) ج 2، ص 110.

100- ( الحور العين ) ص 186.

101- خطط مقريزى ج 4 ص 307
.

102- الاتقان فى علوم القرآن - سيوطى ج 2ص 176 و 177.

103- ( البداية و النهاية ج 9 ص 4 و ( تهذيب ابن عساكر ) ج 3 ص 140 و اغانى ج 1 ص 33 تاءليف اصفهانى و ( اعلام الموقعين ) ج 1 ص 28.

104- ( لواقح الانوار ) ج 1 ص 32 - تاءليف شعرانى .

105- طبقات ابن سعد ج 5 ص 89.

و ( استيعاب فى معرفة الاصحاب ) ج 4 ص 1859 - 1860 تاءليف ابن عبداللّه .

106- طبقات ابن سعد ج 5 ص 240. ( و تهذيب ابن عساكر، ) ج 6 ص 19 و ( تاريخ الاسلام ) ذهبى ج 5 ص 74.

107- زيد شهيد - مرحوم مقرم .

108- ( المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الا ثار ) ج 2 ص 436 تاءليف مقريزى .

109- ( رياض السالكين - ) در شرح صحيفه سجاديه . سيد على خان شيرازى مقدمه كتاب .

110- ( مقاتل الطالبيين ، ) ص 130 - ( وقايع الايام ) خيابانى ص 67.

111- ( الكشاف عن حقائق التنزيل ) ج 1 ص 43 - تاءليف زمخشرى . ( و الحور العين ) ص 187 - تاءليف حميرى .

112- ( الروض النضير ) ج 1 ص 52 - تاءليف صنعائى .

113- ( تهذيب ابن عساكر ) ج 6 ص 18.

114- ( واعلموا رحمكم اللّه ، ان القرآن و العمل به يهدى للتى هى اقوم ، لان اللّه شرفه و كرمه و عظمه ، و سماه روحا و رحمة، و شفاء و هدى و نورا، و قطع بمعجزة التاءليف اطماع الكائدين ، و ابانه بعجيب النظم عن حيل المتكلمين ، و جعله متلوا لايمل و مسموعا لاتمجد الاذان و غضا لا يخلق عنه كثرة التردد، و عجبا لا تنقضى عجائبه ، و مفيد الا تنقد فوائده ). ( الحدائق الورديه ) ج 1 ص 147.

115- البته ائمه دين كه ( راسخون فى العلم ) مى باشند به تاءويل قرآن آگاهند.

116- ( زيد الشهيد ) ص 13 - 17.

117- ( وقايع الايام ) به نقل از ( زينة المجالس ) ص 67.

118- مقدمه ( وسائل الشيعه ) ص 200، پاورقى .

119- ( مقدمه وسائل الشيعه ، ) ص 200.

120- شيخ صدوق از اجله علماء اسلام و از شخصيتهاى بى نظير شيعه مى باشد. نام او محمّد فرزند على بن الحسين بن موسى بابويه ، كنيه اش ابوجعفر، و به (ابن بابويه ) نيز معروف است . از جمله تاءليفات معروف او كتاب ارزنده ( من لا يحضره الفقيه ) مى باشد.
او بسيار مورد تجليل بزرگان دين است وى سرآمد محدثين اسلام مى باشد، او به (شيخ الحفظة ) و (وجه الطائفه ) و (رئيس المحدثين ) ملقب است ، (علامه ) درباره او مى فرمايد: ( كان جليلا حافظا للاحاديث بصيرا بالرجال ، ناقدا للاخبار، لم يرفى القميين مثله فى حفظه و كثرة علمه له نحو ثلماءئة مصنف ) يعنى (او مردى جليل القدر و حافظ احاديث و بصير در علم رجال صاحب نظر در اخبار بود و همانندش در ميان علماء شيعه قم از نظر حفظ و زيادى علم ديده نشده است و تاءليفات او حدود سيصد كتاب است ) وى استاد مرحوم شيخ مفيد مى باشد. در سال 381 ه‍ ق .

در (رى ( از دنيا رفت (الكنى و الالقاب ) ج 1 ص 22).

121- ( جامع السرواة ، ) آخر ج 2، ص 534.

122- مدرك فوق ، ج 1، ص 247.

123- ( جامع الرواة ، ) ج 1، ص 247.

124- ( جامعه الرواة ، ) ج 1، ص 620، به نقل از رجال نجاشى و خلاصه علامه .

125- رجال كشى و خلاصه علامه .

126- ( وسائل الشيعه ، ) ج 20، ص 280.

127- ( معجم الرجال الحديث ، ) ج 7، ص 358.

128- البته اين صحيفه اى كه در دست است املاى امام صادق است به متوكل بن هارون كه امام آن را از پدرش و او از پدرش گرفته است و خوانندگان عزيز توجه داشتيد كه متوكل گفت موقعى من صحيفه امام صادق را با صحيفه زيد مقايسه كردم حتى يك حرف با هم فرقى نداشتند. مؤ لف
.

129- يحيى بن زيد در همان سفر پس از بازگشت از سرخس و به راه انداختن انقلاب نوينى عليه بنى اميه در جوزجان عصر روز جمعه سال يكصد و بيست و پنج هجرى قمرى در هجده سالگى به مقام شهادت رسيد صحفيه سجاديه ص 9 - خلاصه حالات او را اواخر همين كتاب مطالعه فرمائيد.

130- البته اين طرز توجيه فيض الاسلام در شرح اين جملات است و ما بعدا در مقام دفاع از ساحت مقدس زيد بطور مبسوط اين مطالب و نظير آن را و رواياتى كه ظاهرا در قدح حضرت زيد رسيده است . بحث خواهيم كرد.

131- قرآن كريم سوره رعد آيه 39.

132- البته مقصود يحيى اين نيست كه خود را افضل از امام بداند بلكه مى خواهد بگويد فعلا به دست ما شمشير است نه علم.

133- اين شرح از فيض الاسلام است .

134- از اين جمله جناب يحيى معلوم است كه خود كاملا به برترى و افضليت مقام امام معتقد است و ايشان را از خودشان اعلم و بالاتر مى داند. مؤ لف
.

135- شرح فيض الاسلام .

136- صحيفه به معناى پاره اى از پوست يا كاغذى است كه در آن چيزى نوشته باشند و جمع آن (صحف و صحائف ) است ، و اينكه در اينجا دعا را صحيفه ناميده اند، از روى مجاز است .

137- از اين جمله جناب يحيى علت كتمان و پنهان داشتن صحيفه كاملا روشن مى شود، و آن ، ترس از اين است كه مبادا اين نفيسه گرانقدر بدست دشمن (بنى اميه ) بيفتد و آن را محو و يا پنهان كنند.

138- محمّد و ابراهيم اين دو در زمان حكومت جبار ابوجعفر منصور قيام كردند و محمّد در مدينه و ابراهيم در بصره به مقام شهادت رسيدند.

139- اسماعيل فرزند عزيز امام صادق است و حضرت ، او را بى اندازه دوست داشت ، وفات اسماعيل در سال يكصد و سى و سه يعنى بيست سال پيش از وفات امام صادق بود.

140- ( ان اللّه ياءمركم ان تؤ دوا الامانات الى اهلها. ) قرآن كريم سوره نساء آيه 58.

141- برادران يحيى بن زيد عبارتند از: حسين ، عيسى و محمّد حالات اين عزيزان را در بخش ‍ فرزندان حضرت زيد آخر همين كتاب مطالعه فرمائيد.

142- طلب آمرزش از جانب امام براى يحيى خود دليلى است كه امام يحيى را دوست داشت و لذا موقعى كه امام خبر شهادت او را دريافت سخت متاءثر شد و گريه كرد، و بديهى است كسى كه امام براى او طلب رحمت كند و او را دوست داشته باشد، و براى او اشك بريزد چه مقام و مرتبه اى دارد. (مؤ لف )

143- ( و ما جعلنا الرويا التى اريناك الا فتنة للناس الملعونة فى القرآن و نخوفهم فما يزيدهم الا طغيانا كبيرا) قرآن كريم سوره الاسراء آيه 60.

144- ( انا انزلناه فى ليلة القدر، و ما ادريك ما ليلة القدر، ليلة القدر خير من الف شهر ) (قرآن كريم سوره قدر).

145- سيد اجل سيد عليخان رحمة اللّه عليه در شرح صحيفه خود مى نويسد: ابن اثير، در ( جامع الاصول ) گفته : مدت سلطنت بنى اميه هزار ماه است و مقصود خداوند متعال به اينكه شب قدر بهتر از هزار ماه مى باشد همان است ، و آغاز استقلال پادشاهى بنى اميه هنگام صلح امام حسن (عليه السلام )، با معاويه است در پايان سال چهلم از هجرت و انقراض دولت ايشان به دست ابومسلم خراسانى در سال يكصد و سى و دو هجرى است كه مجموعا نود و دو سال مى شود، و خلافت عبداللّه زبير كه هشت سال و هشت ماه طول كشيد از آن ساقط مى شود، هشتاد و سه سال و چهار ماه كه جمع آن درست هزار ماه مى شود.

146- البته از اين جمله امام نمى توان استدلال كرد كه پس هميشه بايد ساكت و آرام بود، و خداوند اگر خواست حكومت و رژيمى را برچيند بلكه در حكومت بنى اميه مصلحت خداوند تعلق گرفته بود كه هزار ماه سر كار باشند و از كجا كه ساير حكومتها چنين مصلحتى از جانب خداوند تعلق گرفته باشد بلكه عكس آن ، كه مصلحت خداوند ممكن است تعلق بگيرد كه اگر مردم قيام كنند آن حكومت ساقط شود.

147- ( الم تر الى الذين بدلوا نعمت اللّه كفرا و احلوا قومهم جهنم يصلونها و بئس القرار ) (قرآن كريم سوره ابراهيم آيه 28).

148- مقدمه صحيفه سجاديه ، شرح فيض الاسلام از ص 9 تا ص 23.

149- اين كتاب بصورت خطى به خط نسخ در كتابخانه بريتانيا تحت شماره 203 زيديه حفظ شده است ، كه آن را در سال 1019 ه‍ ق . مدون كرده اند. ناجى حسن ، كليشه صفحه اول و آخر كتاب را در آخر يكى از كتابهايش چاپ كرده است .

150- ( الروض النضير ) ج 1 ص 58.

151- (كان يستعمله فى محاجة خصومه و يلجاء اليه ) مدرك سابق .

152- ( الحدائق الورديه فى مناقب ائمة الزيديه . ) ( زيد الشهيد - ) تاءليف مرحوم مقرم . ص 13 - 17.

153- شرح حال مختصر او در آخر همين كتاب خواهد آمد.

154- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 15.

155- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 15.

156- ( تهذيب التهذيب ) ج 3 ص 319.

157- ( روض النضير ) ج 1 ص 66.

158- ( جامع الرواة ) ج 2 ص 340.

159- خلاصه علامه .

160- ( جامع الرواة ) ج 2 ص 306.

161- ارشاد مفيد ص 252.

162- ( جامع الرواة ج 1 ص 248.

163- ( جامع الرواة ) ج 1 ص 530.

164- ( جامع الرواة ) اردبيلى ج 1 ص 506.

165- ( الحدائق الورديه ، ) ج 1 ص 149.

166- قرآن مجيد سوره الرحمن .

167- هشام بن عبدالملك خليفه اموى تاريخ يعقوبى ج 2 ص 325 چاپ بيروت .

168- ( تكلموا، تعرفوا فان المرء مخبوء تحت لسانه ، نهج البلاغه ) حمله 392 ص 545 دكتر صبحى صالح .

169- ( الحدائق الورديه ) ج 1 ص 953.

170- ( عن خالد بن صفوان قال : انتهت الفصاحة و الخطابة و الزهادة و العبادة فى بنى هاشم الى زيد بن على رضى اللّه عنه رايته عند هشام بن عبدالملك يخاطبه و قد تضائق مجلسه . ) (كتاب مقتل اخطب خوارزمى ابوالمؤ يد بن احمد مكى - ( وقايع الايام ) خيابانى ، شهر صيام ص 71.)

171- ( عن ابى اسحق السبيعى قال : راءيت زيد بن على بن الحسين (عليهم السلام ) فلم ارفى اهله مثله افضل و كان افصحهم لسانا و اكثرهم زهدا و بيانا. ) (نامه دانشوران ناصرى )

172- ( وقايع الايام ) مرحوم خيابانى ، شهر صيام ص 71.

173- ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 73.

174- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 325.

175- يعنى از فصحاء عرب خواست تا همانند جملات قرآن جمله بندى كنند.

176- ( البيان و التبيين ) تاءليف جاحظ ج 1 ص 953.

177- روايات فوق در كتاب ( كفاية الاثر - ) خزاز قمى (ره ) آمده است .

178- شرح شافيه ابوفراس - نقل از ( وقايع الايام ) (صيام ) خيابانى ص 88.

179- امالى صدوق - نقل از ( وقايع الايام ) (صيام ) خيابانى ص 88.

180- هر كس كه من مولاى اويم ، على مولاى اوست .

181- ابن رشيق قيروانى ، صاحب كتاب ، (زهر الادب ) مطلب فوق را در ج 1 ص 78، نقل كرده است .

182- ( الحدائق الورديه ، ) ج 1 ص 150. ( و الروض النضير ) ج 1 ص 52.

183- سوره احزاب آيه 33، اين آيه به اتفاق علماء و مفسرين شيعه و به اعتراف اكثر قريب به اتفاق پيشوايان و مفسرين و محدثين برادران اهل سنت در شاءن پنج تن مقدس (پيامبر، على ، فاطمه ، حسن ، حسين ) صلوات اللّه عليهم نازل شده است، براى تفصيل به كتاب ( غاية المرام ) رجوع شود.

184- سوره هود، آيه 40.

185- سوره صافات آيه 132.

186- سوره يوسف آيه 6.

187- سوره صافات آيه 130.

188- سوره مريم آيه 55.

189- آل عمران آيه 33.

190- سوره طه آيه 29.

191- سوره نمل آيه 49.

192- سوره تحريم آيه 5.

193- كتاب(الصفوه لزيد بن على)تحقيق ناجى حسن چاپ نجف ص57-61نقل از زيد فرزند امام سجاد،با مختصر تغيير در عبارت .

194- سوره محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) آيه 38.

195- ( وقايع الايام ) خيابانى ص 87 نقل از ( كفاية الاثر ) ص 337.

196- ( حدائق الورديه . ) 197- واسط نام يكى از شهرهاى مهم عراق در زمان حكومت بنى اميه بود.

198- ( مجالس المؤ منين ) و مشفى تاءليفات علم الهدى سيد مرتضى (ره ) ( فوات الوفيات ) ج 1 ص 336 و مناقب ابن شهر آشوب ، ج 2 ص 285.

199- زيد شهيد ص 38.

200- مناقب آل ابى طالب جزء 4 ص 197. تاءليف مازندرانى .

201- ( العقد الفريد ) ج 3 ص 236.

202- قرآن كريم سوره حجرات آيه 15.

203- از سخنان زيد بن على .

204- ( انه كان مؤ منا و كان عارفا و كان عالما و كان صدوقا امّا انه لو ظفر لوفى ، امّا انه لو منك لعرف كيف يصنعها. ) (رجال كشى ص 184 و ( تنقيح المقال مامقانى ) ج اول حرف (ز) و ( الغدير ) جلد 3 ص 70).

205- ( قال الرضا (عليه السلام ): ان زيد بن على ، لم يدع ما ليس له بحق و انه كان اتقى للّه من ذلك ، انه قال : ادعوكم الى الرضا من آل محمّد (وسائل الشيعه ابواب جهاد العدو ) ج 11 ص 39 حديث 11 چاپ بيروت ).

206- ( انه كان نعم العم ان عمى كان رجلا لدنيانا و آخرتنا، مضى و اللّه عمى شهيدا، كشهداء استشهدوا مع رسول اللّه و على و الحسين (عليهم السلام ) مضى واللّه عمى شهيدا. (تنقيح المقال مامقانى ) ج 1 حرف (ز) ص 468 - ( سفينة البحار ) ج 1 ماده (زى ) و ( عيون اخبار الرضا) 207- ( و كان زيد بن على بن الحسين (عليهم السلام ) عين اخوته بعد ابى جعفر و افضلهم و كان عابدا و رعا فقيها شجاعا ) تا آخر ارشاد مفيد ص 251.

208- ( هو جليل القدر عظيم المنزلة قتل فى سبيل اللّه و طاعته .
جامع الرواة ) ج 1 ص 343 چاپ جديد.

209- ( و جلالة قدره اشهر من ان يعرف ) رجال طوسى ص 89 باب اصحاب على بن الحسين .

210- ( الغدير ) ج 3 ص 70.

211- ( ... و ورع موصوف ... الغدير ) جلد 3 ص 69.

212- ( عن متوكل بن هرون قال : قال لى يحيى بن زيد (عليه السلام ): انى اخبرك عن ابى (عليه السلام ) و زهده و عبادته ، انه كان يصلى فى نهاره ما شاء اللّه ، فاذا جن الليل عليه نام نومة خفية ، ثم يقوم فيصلى فى جوف الليل ما شاء اللّه ، ثم يقوم قائما على قدميه يدعوا اللّه تبارك و تعالى و يتضرع له و يبكى يدموع جارية حتى يطلع الفجر، (نقل از وقايع الايام ) خيابانى اعمال شهر صيام ص 76 به نقل از ( كفاية الاثر ) مرحوم ابن خزاز قمى ).

213- ( كفاية الاثر ) مرحوم خزاز قمى .

214- ( .... رحم اللّه ابى زيدا كان و اللّه احد المتعبدين قائم ليله و صائم نهاره ، يجاهد فى سبيل اللّه حق جهاده . )

215- ( يا اباعبداللّه ان ابى لم يكن بامام و لكن من السادات الكرام و زهادهم و كان من المجاهدين فى سبيل اللّه . )

216- ( كفاية الاثر - ) خزاز ص 327 چاپ ايران سنه 1305. و ( بحارالانوار ) چاپ جديد ج 46 ص 200 و ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 77.

217- ( عن عاصم بن عبداللّه بن عمر الخطاب قال : لقد اصيب عندكم رجل ما كان فى زمانه مثل و لا ارى بعد مثله لقد اتيته و هو غلام حدث و انه ليسمع الشى ء من ذكر اللّه فيغشى عليه حتى يقول القائل : ما هو عائد الى الدنيا... وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 67 - و خطط مقريزى ج 4 ص 607.

218- ( عن سعيد بن جبير قال : قلت لمحمد بن خالد: كيف زيد بن على فى قلوب اهل العراق ؟ فقال : لا احدثك عن اهل العراق ، و لكن احدثك عن رجل يقال له : النازلى ، بالمدينة قال : صحبت زيدا ما بين مكه و المدينه ، و كان يصلى الفريضه ثم يصلى ما بين الصلاة الى الصلاة ، و يصلى الليل كله ، و يكثر التسبيح ، و يردد فصلى بنا ليله ، ثم ردد هذه الايه (و جائت سكرة الموت بالحق ذلك ما كنت منه تحيد) الى قريب من نصف الليل ، فانتهيت و هو رافع يده الى السماء و يقول : الهى عذاب الدنيا ايسر من عذاب الاخره ، ثم انتحب فقمت اليه و قلت : يابن رسول اللّه لقد جزعت فى ليلتك هذه جزعا ما كنت عرفته ؟ قال : ويحك يا نازلى ، انى راءيت الليلة و انا فى السجود اذ رفع لى زمرة من الناس عليهم ثياب ما راءته الابصار، حتى احاطوا بى و انا ساجد فقال كبيرهم الذى يسمعون منه : اهو ذلك ؟ قالوا: نعم ، قال : ابشريا زيد فانك مقتول فى اللّه ، و مصلوب و محروق بالنار و لا تمسك النار بعدها ابدا، فانتهيت و انا فزع ، و اللّه يا نازلى لوددت انى احرقت بالنار ثم احرقت بالنار و ان اللّه اصلح لهذه الامه امرها.
بحارالانوار ) ج 46 چاپ جديد ص 208 تفسير فرات بن ابراهيم ص 166.

219- سوره ق آيه 19.

220- ( عن خصيب الوابشى قال : كنت اذا راءيت زيد بن على راءيت اسارير النور فى وجهه مقاتل الطالبيين ) ص 127 و ( بحارالانوار ) ج 46 ص 309.

221- ( عن عاصم بن عبداللّه العمرى قال : ذكر عنده زيد بن على فقال : انا اكبر منه راءيته بالمدينه و هو شاب ، يذكر اللّه عنده فيغشى عليه ، حتى يقول القائل : ما يرجع الى الدنيا. مقاتل الطالبيين ) ص 128.

222- ( اخبرنا محمّد بن فرات ، قال : راءيت زيد بن على (عليهماالسلام ) و قد اثر السجود وجهه اثرا خفيا.

(مقاتل الطالبيين ) ص 129).

223- ( وقايع الايام ) ص 67 نقل از ( رياض السالكين ) مرحوم سيد عليخان ، ( و لكثرة صلاته طول الليل . (الخرائج و الجرايح ، الراوندى ) ص 328).

224- ( ... الروض النضير ) ج 1 ص 51.

225- ( المواعظ و الاعتبار ) ج 2 ص 436.

226- ( كان كما علمت يبكى من خشية اللّه حتى يختلط دموعه بمخاطه وقايع الايام ) شهر صيام ص 66.

227- ( عن سعيد بن ختيم ، قال حدثنى ابوقرة قال : خرجت مع زيد بن على ليلا الى الجبان ، و هو مرخى اليدين لاشى ء معه ، فقال لى : يا اباقرة اجائع انت قلت : نعم ، فناولنى كمثراة ملاء الكف ما ادرى اريحها اطيب ام طعمها، ثم قال لى : يا اباقرة اتدرى اين نحن ؟ نحن فى روضة من رياض الجنة ، نحن عند قبر اميرالمؤ منين على ، ثم قال لى :
يا اباقرة ، والذى يعلم ما تحت وريد زيد بن على ، ان زيد بن على لم يهتك اللّه محرما منذ عرف يمينه عن شماله ، يا اباقرة ، من اطاع اللّه اطاعه ما خلق . )

228- ( مقاتل الطالبيين ، ) ص 128.

229- ( طبقات المعتزله ، ) مرتضى ره ص 26.

230- طبقات ابن سعد ج 5 ص 152، و سيره عمر بن عبدالعزيز، - ابن عبدالحكيم - ص 32.

231- تاريخ طبرى ج 5 ص 121.

232- ( مروج الذهب ) مسعودى ج 3 ص 187.

233- ( مقاتل الطالبيين ) ص 134.

234- ثورة زيد بن على ص 101.

235- طبقات ابن سعد ج 5 ص 95.

236- كامل ابن اثير، ج 4 ص 31.

237- كامل ابن اثير، ج 4 ص 220.

238- ( الاخبار الطوال ، ) ص 346.

239- ( البيان و التبيين - ) جاحظ ج 1 ص 310.

240- ( البيان و المغرب فى اخبار الاندلس و المغرب ) ج 1 ص 49.

241- تاريخ يعقوبى ج 2 چاپ بيروت . ص 316.

242- رصافه شام ، شهريست واقع در كشور سوريه و قريب به فرات ، اين شهر در سال 434 به بعد ميلادى مقر حكومت اساقفه مسيحى بود از جمله (يوحناى اسكاكى ) و كنيسه مشهورى در آن باقى است و قبور قديسان بزرگ مسيحى در آنجا معروف است . اين شهر در قرن ششم ميلادى به دستور (بوسطينيانس ) امپراطور مسيحى آباد و معمور گرديد، در اين شهر دير مشهورى است از بناء قديمه و پس از دفن هشام خليفه اموى در آنجا به رصافه هشام ، معروف گشت . ( المنجد: لغت (الرصافه )

243- تاريخ يعقوبى ، ج 2 ص 328.

244- ( و ان هشاما كان صاحب شراب . ) اغانى ج 6 ص 100 و ( عقدالفريد ) ج 6 ص 450 و ثورة زيد ص 78.

245- ( حيث جعل له يوما من ايام الاسبوع خاصا لشرابه التاج فى اخلاق الملوك ) ص ‍ 152 تاءليف جاحظ.

246- ( كان هشام من احزم بنى اميه و ارجلهم ، و كان بخيلا حسودا فظا شديد القسوه ، بعيد الرحمة ، طويل اللسان ، ) تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.

247- ( كان من احزم بنى اميه . المعارف ) ص 365.

248- تاريخ طبرى ج 8، ص 285. ( انه رجل محشو عقلا. )

249- ( مروج الذهب ، ) ج 3 ص 123.

250- تاريخ طبرى ، ج 8، ص 285.

251- ( الاغانى ، ) ج 6 ص 99 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 327.

252- ( الاشتقاق ) تاءليف ابن دريد ص 82.

253- ( الاشتقاق ) تاءليف ابن دريد ص 82.

254- ( مقتل اخطب خوارزم ، وقايع الايام ) مرحوم خيابانى شهر صيام ص 72.

255- ( شمخ بانفه ان يجلس بين يدى عدوه مجلس ذليل و ان يحط من قدره الرفيع الجليل .
(نكت البيان مرحوم سيد عليخان به نقل از وقايع الايام ) شهر صيام ، ص 66).

256- احول به معناى لوچ است و هشام چنين بود.

257- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 22. و ( البيان المغرب ) ج 1 ص 50 و ( فجر الاندلس ‍ ) ص 162 تاءليف : حسين مؤ نس .

258- طبقات ابن سعد ج 5 ص 325، تاريخ يعقوبى ج 2 ص 125 - چاپ بيروت .

259- ( منتخب التواريخ ) ص 423 و تاريخ يعقوبى ، ج 2 ص 328.

260- ( منتخب التواريخ ) ص 423 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.

261- مصباح كفعمى .

262- ( منتخب التواريخ ) ص 422 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.

263- ( منتخب التواريخ ) ص 422 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.

264- كامل ابن اثير ج 5 ص 106.

265- ( تاريخ الادب العربى ، ج 1 ص 241.

266- ( منتخب التواريخ ) ص 324 به بعد و ( تتمة المنتهى ) ص 83. و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.

267- ( جامع الرواة ) اردبيلى ج 1 ص 381 حرف (س بعده لام )

268- بنابراين نقل اگر او از تابعين باشد رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) را درك نكرده است .

269- رجال كشى و ( جامع الرواة حرف س ج 1 ص 381.

270- خون حسين را دريابيد.

271- اقتباس از ( منتخب التواريخ ) ص 350 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 257.

272- تاريخ طبرى .

273- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 258.

274- ( الغدير ) ج 2 ص 343.

275- ( الغدير ) ج 2 ص 343.

276- ( الغدير ) ج 2 ص 345 چاپ بيروت .

277- مدرك فوق .

278- ( منتخب التواريخ ) ص 353.

279- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 258.

280- ( منتخب التواريخ ) ص 353.

281- امالى صدوق ص 335، ( بحارالانوار ) ج 46 ص 170. ( تنقيح المقال ) مامقانى حرف (ز)

282- ( الفرق بين الفرق - ) بغدادى ص 25، و ( اعلام الورى ) - طبرسى ص ‍ 257.

283- مدرك فوق : اشاره به جنايات يزيد بن معاويه است و عمال اوست كه بعد از شهادت حسين ، مرتكب شدند و به مدينه حمله ور شدند جمعى را قتل عام كردند، و براى دستگيرى عبداللّه زبير خانه خدا را آتش زدند و سنگباران كردند.

284- ارشاد مفيد ص 251.

285- ( مرآة العقول ) ج 1 ص 261.

286- ( مقاتل الطالبيين ) ص 129.

287- تاريخ ابن اثير ج 4 ص 9.

288- تاريخ طبرى ج 4 ص ... و ( مقتل الحسين ) خوارزمى ج 1 ص 334 - 335.

289- ( المقدمه - ) ابن خلدون ص 282.

290- تاريخ طبرى و ( العبر - ) ابن خلدون ج 2 ص 206.

291- ( فقام على ان يجلى ظلمة الظلم بنور حسامه او يفوز كاءس الشهادة باحتساب حمامه - نكت البيان )

مرحوم سيد على خان .

292- ارشاد مفيد ص 251.

293- ( مراة العقول ) مجلسى ، ج 1، ص 261.

294- ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ، ص 91.

295- ( الخرائج و الجرائج ، ) ص 327.

296- سوره حديد، آيه 25.

297- سوره احزاب ، آيه 6.

298- براى توضيح اين مطلب خوانندگان عزيز مى توانند به كتاب نفيس ( الغدير ) تاءليف علامه بزرگ امينى مراجعه فرمايند.

299- ( بحارالانوار، ) ج 46، چاپ جديد شرح حال امام چهارم .

300- براى شرح عظمت و جلالت مختار (ره ) به كتاب نفيس ( الغدير ) ج 2، ص ... مراجعه فرمائيد.

301- ( بحارالانوار ) چاپ جديد ج 46 ص 172 و ( مستطرفات السرائر. )

302- ( بحارالانوار ) ج 47 چاپ جديد حالات امام صادق (عليه السلام ).

303- ( رياض السالكين ) در شرح صحيفه سجاديه سيد على خان شيرازى اوائل كتاب .

304- قواعد شهيد - باب امر به معروف و نهى از منكر.

305- ( تنقيح المقال مامقانى ، ) ج 1 ص 469 حرف (زى ).

306- سليمان بن خالد، يكى از شاگردان برجسته امام صادق است كه در جنگ زيد را يارى داد.

307- شرح استبصار.

308- ( معجم رجال الحديث ) ج 7 ص 358 چاپ نجف .

309- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 198 نقل از ( كفاية الاثر ) ص 377 و ( تنقيح المقال ) ج 1 ص 649 حرف (ز).

310- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 2 ص 306 خطبه 39 و ( سفينة البحار ) ج 1 ماده (زى ) (ما تمام اين خطبه را در فصل پيشگوئيها نقل نموديم ).

311- ( وقايع الايام ) شهر صيام ص 64.

312- ( عيون اخبار الرضا ) شيخ صدوق - ( سفينة البحار ) ج 1 حرف (ز) و ( تنقيح المقال ) ج 1 ص 446 و ( الغدير ) ج 3 ص 71.

313- رجال كشى ص 184 - ( الغدير ) ج 3 ص 70 چاپ بيروت .

314- اصول كافى باب ( الحجه - الغدير ) ج 3 ص 70.

315- ( عيون اخبار الرضا ) قسم شرح حال زيد و ( الغدير ) ج 3 ص 71.

316- ( مراءة العقول ) مجلسى ج 1 ص 261.

317- ارشاد مفيد ص 251.

318- ( تنقيح المقال ) مامقانى چاپ قديم ج 1 ص 469 حرف (زى ).

319- ( تنقيح المقال ) ج 1 حرف (ز) ص 468 چاپ قديم .

320- ( نكت البيان ، ) مرحوم سيد عليخان ، ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 44.

321- ( مقتل الحسين ، ) خوارزمى ج 1 ص 334.

322- تاريخ طبرى ج 5 ص 472 چاپ قديم .

323- ( بحارالانوار ) ج 46 طبع جديد ص 206 نقل از: تفسير فرات بن ابراهيم چاپ نجف ص 42.

324- قرآن كريم سوره انعام آيه 124.

325- قرآن كريم سوره فصلت آيه 33.

326- قرآن كريم سوره فصلت آيه 33. ( بحارالانوار ) ج 46 ص 206.

327- ثورة زيد ص 46.

328- سعد بن ابراهيم از فرزندان عبدالرحمن بن عوف است كه در سال 125 ه‍ ق درگذشت .

329- تهذيب تاريخ ابن عساكر ج 6 ص 22.

330- اين اشعار،از عمرو بن مراقه همدانى است چنانكه در امالى القالى ج2ص122 نقل شده است.و اغانى21ص113- 114.

331- اين اشعار با تغيير مختصرى در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد چاپ جديد ج 3 ص 245 شعر اول منسوب به عمرو بن براقه همدانى آمده است و شعر دوم و سوم از مالك بن حريم همدانى است ص 251.

332- ( مقاتل الطالبيين ) ص 132.

333- ثورة زيد بن على - ناجى حسن ص 47.

334- در بعضى از نقل ها، اين جمله نيز به چشم مى خورد: كه زيد فرمود: هشام (ان الامهات لايقعدن بالرجال عن الغايات ) مادران مانع ترقى فرزندان نيستند. ( اعلام الورى ) ص ‍ 257.

335- ارشاد مفيد ص 252: (البته اين جملات به مضامين ديگر نيز نقل شده است .)

( مجالس المؤ منين ، ) ج 2 ص 254 - ( اعلام الورى ) ص 257 - ( كشف الغمه ) ج 2 ص 326 - ( وقايع الايام ) شهر صيام خيابانى ص 90 - ( منتهى الامال ) ج 2 ص 35 - تاريخ يعقوبى ج 2 ص 325.

336- نقل از ( وقايع الايام ) ص 91.

337- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 3 ص 286 چاپ جديد.

338- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 326 و ( مروج الذهب ) مسعودى ج 3 ص 218 و كامل ابن اثير ج 5 ص 931.

339- تهذيب - ابن عساكر ج 6 ص 23.

340- بقره يعنى گاو.

341- ( اعلام الورى ، ) ص 257 - ( رياض الاحزان ) قزوينى ص 183 - شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 3 ص 286 چاپ جديد.

342- ( الحدائق الوردية فى مناقب ائمة الزيدية ، ) ج 1 ص 147.

343- ( الحدائق الوردية ج 1 ص 147.

344- ثورة زيد بن على ص 49.

345- ( دلائل الامامة - ) طبرى ص 42، و اصول كافى كلينى ، ج 7 ص 48.

346- ( معجم البلدان - ) ياقوت ج 4 ص 712.

347- شرح نهج البلاغه ج 3 ص 287 چاپ جديد.

348- تاريخ طبرى ج 5 ص 485 چاپ قديم .

349- تاريخ طبرى ج 5 ص 485 چاپ مصر و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 3 ص 284 چاپ جديد.

350- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 325.

351- تاريخ طبرى ج 5 ص 482 و تاريخ ابن اثير ج 5 ص 99 - نقل از ( مقاتل الطالبيين ) ص 133.

352- قادسيه منزلگاه بين راه عراق و حجاز بود كه مسافران از كوفه به قصد حجاز و از آنجا به كوفه از قادسيه مى گذشتند. ( المسالك و الممالك ) ص 125.

353- تاريخ طبرى ج 5 ص 487، و ( مقاتل الطالبيين ) ص 135 - ( وقايع الايام ) خيابانى ص 96.

354- تاريخ طبرى ، ج 8، ص 488. تاريخ ابن اثير ج 5 ص 93. ( مقاتل الطالبيين ) ص ‍ 135.

355- اصول كافى ج 1 كتاب حجت حديث 16.

356- تاريخ ابن اثير ج 5 ص 93 و تاريخ طبرى ج 5 ص 489 چاپ قديم .

357- تاريخ ابن اثير ج 5 ص 92، تاريخ طبرى ج 5 ص 490 - ( مقاتل الطالبيين ) ص ‍ 135.

358- تاريخ ابن اثير ج 5 ص 435 - ( مقاتل الطالبيين ) ص 135.

359- تاريخ ابن اثير، ج 5، ص 235 - ( مقاتل الطالبيين ، ) ص 135.

360- ( فقد ثار زيد بن على على الدولة الاموية على النحو الذى ثار عليه من قبل جده الحسين - الروض النضير ) ج 1 ص 50، تاريخ طبرى ج 6 ص 200.

361- تاريخ طبرى ، ج 5 ص 489 و تاريخ ابن اثير ج 5 ص 69.

362- تاريخ ابن اثير ج5ص233(با مختصر تغييرى در بعضى از كلمات)و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج3چاپ جديد ص 287.

363- ( وقايع الايام ) شهر صيام - خيابانى ص 95 به نقل از نامه دانشوران .

364- ( انساب الاشراف ) بلاذرى ج 3 ص 201.

365- سوره توبه ، آيه 111.

366- حيره شهركى زيبا در نزديكى كوفه واقع بين راه كوفه - نجف بود، خالد بن وليد، آن را صلحا فتح نمود (المنجد) (حيره ).

367- تاريخ طبرى ج 5 ص 491.

368- تاريخ طبرى ج 5 ص 492.

369- مدرك فوق .

370- تاريخ ابن اثير ج 5 ص 92 - 93.

371- ( مقاتل الطالبيين ) ص 135.

372- تاريخ طبرى ج 5 ص 491.

373- تاريخ طبرى ج 5 ص 491 چاپ قاهره .

374- ( مقاتل الطالبيين ) ص 135.

375- رقه يكى از شهرهاى آباد در سواحل فرات بوده .

376- ( مقاتل الطالبيين ) ص 145.

377- مدرك فوق .

378- ( مقاتل الطالبيين ) ص 147.

379- ( مقاتل الطالبيين ) ص 147.

380- اعمش يكى از شخصيتهاى برجسته كوفه بود و او مردى عالم و فاضل و ثقه و شيعه بود و برادران اهل سنت هم به او با ديده احترام مى نگرند و او به علامة الاسلام معروف بود، شرح حال بيشتر وى به كتاب ( الكنى و الالقاب ) ج 2 ص 47 كلمه (1 - ع ) مراجعه فرمائيد.

381- ( مقاتل الطالبيين ) ص 147.

382- ( الحدائق الوردية ) ج 1 ص 152.

383- ( مقاتل الطالبيين ) ص 144.

384- ( الحدائق الورديه ) ج 1 ص 152.

385- ( جامع الرواة ) اردبيلى ج 1 ( باب العين بعده الباء ) ص 491.

386- ( المراجعات - ) سيد شرف الدين ص 91، شرح حال مفصلى دارد.

387- ( المراجعات - ) سيد شرف الدين ( باب السين بعده اللام ) ص 383.

388- ( المراجعات - ) سيد شرف الدين ( باب السين بعده اللام ) ص 377.

389- ( المراجعات ) ص 123.

390- ( جامع الرواة ) ج 2 ( باب الميم بعده النون ) ص 268.

391- ( مقاتل الطالبيين ) ص 145.

392- ( المعارف ) ص 209.

393- طبقات ج 6 ص 235.

394- ( الحدائق الوردية ) ج 1 ص 152.

395- ( جامع الرواة ) ج 2 ص 228.

396- ( مقاتل الطالبيين ) ص 145.

397- ( جامع الرواة - ) اردبيلى ج 2 ص 340.

398- ( تهذيب التهذيب ) ج 11 ص 329.

399- ( مقاتل الطالبيين ) ص 148.

400- خلاصه علامه و رجال كشى (كلمه قيس ) و ( جامع الرواة ) ج 2 ص 24 و ( حدائق الوردية ) ج 1 ص 152.

401- ( مقاتل الطالبيين ) ص 148.

402- ( مقاتل الطالبيين ص 146.

403- خلاصه علامه .

404- ( جامع الرواة ) ج 2 ص 306.

405- ( المراجعات ) ص 126.

406- ( المراجعات ) ص 126.

407- ( المراجعات ) ص 126.

408- ( الغدير ) ج 3 ص 94.

409- خلاصه علامه و ( جامع الرواة ) اردبيلى ج 2 ص 1.

410- ( مقاتل الطالبيين ) ص 148.

411- خلاصه علامه و ( جامع الرواة ) اردبيلى ج 2 ص 1.

412- ترجمه جلد 13 ( بحارالانوار ) ص 237.

413- ( ميزان الاعتدال فى نقد الرجال ) ج .... ص 354.

414- ( مقاتل الطالبيين ) ص 146.

415- ( المرجعات ) ص 85.

416- طبقات ابن سعد، ج 7 ص 319.

417- ( مقاتل الطالبيين ) ص 146.

418- ( تهذيب التهذيب ، ) (كلمه ابوهاشم ).

419- ( المراجعات - ) سيد شرف الدين ص 126، ( تهذيب التهذيب ) ج 11 ص ‍ 16 - 17.

420- ( مقاتل الطالبيين ) ص 146.

421- ( مقاتل الطالبيين ) ص 146، ابن عساكر مى گويد سلمه از زيد جدا شد و به يمامه رفت (تهذيب ج 6 ص 24.)

422- ( وقايع الايام ) شهر صيام مرحوم خيابانى ج ... ص 97.

423- ( مقاتل الطالبيين ) ص 147.

424- ( مقاتل الطالبيين ص 147.

425- ( مقاتل الطالبيين ، ) ص 147، و ( تهذيب التهذيب ) عسقلانى ، ج 12، ص ‍ 261 - 262.

426- ( الحدائق الورديه ) ج 1 ص 152.

427- ( الحدائق الورديه ) ج 1 ص 152.

428- نام او نعمان بن ثابت معروف به (فقيه عراق ) (م 150 ه‍ ق ) تاريخ بغداد، ج 13، ص 323.

429- ( مناقب الامام الاعظم ابى حنيفه - ) ابن بزار كردى ج 1 ص 255 و ( الحدائق الوردية ) ج 1 ص 152.

430- ( مقاتل الطالبيين ) ص 147 - و ( سر السلسلة العلوية ) ص 58.

431- محمّد بن جعفر فرزند امام صادق (عليه السلام ) است او در زمان حكومت هارون ادعاى خلافت كرد، مردم مدينه با او بيعت كردند، او مردى فاضل و محترم در خاندانش بود، او از شاگردان برجسته پدرش امام صادق (عليه السلام ) بود و شاگردانش درس او را مى نوشتند، مردى عابد و پارسا بود و اكثر روزهاى سال يك روز در ميان روزه مى گرفت ، زيديه براى وى احترام خاصى قائل است او در زمان حكومت ماءمون درگذشت ، شرح حال مفصل وى در تاريخ بغداد، ج 2 ص 113 و طبرى ج 10 ص 233 و ( مقاتل الطالبيين ) ص 532.

432- تولد او سال 118 ق و وفات او سال 181 بود.

433- ( مقاتل الطالبيين ) ص 146.

434- ( الحور العين ) ص 186.

435- ( مجالس المؤ منين ) ج 2 ص 255.

436- طبرى ج 8 ص 272.

437- تاريخ طبرى ، ج 8 ص 265.

438- ( مقاتل الطالبيين ) ص 135 - تاريخ طبرى ج 8 ص 271. و تاريخ ابن اثير ج 5 ص ‍ 96.

439- تاريخ طبرى ص 271 تا 277 و تاريخ ابن اثير ج 5 ص 97 به بعد و ( مقاتل الطالبيين ) ص 135.

440- تاريخ طبرى ج 8.

441- نامه دانشوران حالات زيد بن على و ( وقايع الايام ) شهر صيام ص 96.

442- تاريخ طبرى ج 5.

443- تاريخ طبرى ج 5 ص 495 و كامل ابن اثير ج 5 ص 96.

444- تاريخ طبرى ج 5 ص 295. ( مقاتل الطالبيين ) ص 144.

445- ( مقاتل الطالبيين ص 136 و تاريخ طبرى ج 5 ص 494 و تاريخ ابن اثير ج 5 ص 96.

446- مى توان به عنوان خطبه 27 (جهاد) ص 75 نهج البلاغه (ترجمه و شرح فيض الاسلام ) و خطبه 29 ص 94 و خطبه 68 ص 154 و خطبه 70 ص 157 و خطبه 118 ص 359 و خطبه 120 ص ‍ 363 و خطبات بسيارى از نهج البلاغه را شاهد آورد.

447- نهج البلاغه نامه دوم .

448- تاريخ طبرى ج 5 ص 485 و تاريخ ابن اثير ج 5 ص 96.

449- تاريخ طبرى ج 5 ص 485 و تاريخ ابن اثير ج 5 ص 96.

450- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 202.

451- تاريخ طبرى ، ج 5 ص 486 و ( مقاتل الطالبيين ) ص 136.

452- مدرك قبل .

453- ( مقاتل الطالبيين ) ص 137.

454- ( مقاتل الطالبيين ) ص 137.

455- ( مقاتل الطالبيين ) چاپ نجف سنه 1353 ه‍ ق ص 100.

456- ( مقاتل الطالبيين ) چاپ نجف ص 99.

457- تاريخ طبرى ج 5 ص 496.

458- مدرك قبل و ( مقاتل الطالبيين ) ص 136.

459- ( مقاتل الطالبيين ) ص 136.

460- ( مقاتل الطالبيين ) ص 136.

461- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 202.

462- ( مقاتل الطالبيين ) ص 137.

463- ( مقاتل الطالبيين ) ص 40 - 41.

464- ( الخوارج و الشيعه ) ص 259.

465- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 203.

466- انباط، كوهى است در عراق ، و ساكنين آن عجم هاى مستعرب اند، و اهل شام را بدان جهت انباط مى گويند، چون شباهت زيادى از نظر زبان و لهجه به اين قوم دارند و از فصاحت عربى محرومند و سخن غير فصيح عربى را نبطى مى گويند. (نهايه ابن اثير ج 4 ص 121.)

467- امالى صدوق ص 349 و ( بحارالانوار ) ج 46 ص 171، ( تنقيح المقال ) حرف (ز) ص 468 چاپ قديم .

468- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 24.

469- ( تاريخ الدول الاسلامية ، ) ص 123 و ( عمدة الطالب ) ص 256.

470- ( الحدائق الوردية فى مناقب الائمة الزيدية ، ) ج 1 ص 148.

471- ( عمدة الطالب ) ص 207. ( قاموس الرجال ) ج 4 ص 265.

472- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 203.

473- اين مرد مبارز يكى از افسران بسيار لايق و عاقل و مورد اعتماد حضرت زيد بن على (عليه السلام ) بود.

474- ( مقاتل الطالبيين ) ص 138.

475- تاريخ طبرى ج 5 چاپ قديم .

476- زندگى با خوارى و ذلت سخت و ناگوار و از زندگى گذشتن و شهادت و مرگ هم ولو با عزت و افتخار سخت و مشكل است امّا راه دوم راه آزاد مردان است .

477- ( وقايع الايام ) خيابانى (شهر صيام ) ص 101.

478- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 202.

479- ( وقايع الايام - ) خيابانى ص 101.

480- طبرى ج 8 ص 272.

481- قرآن كريم الا سراء آيه 81.

482- طبرى ص 273.

483- ( مقاتل الطالبيين ) ص 138.

484- ( مقاتل الطالبيين ) ص 138.

485- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 203.

486- ثورة زيد بن على ص 120.

487- طبرى ج 8 ص 273.

488- ( خطط الكوفه ) ص 22.

489- طبرى ج 8 ص 275.

490- ( مقاتل الطالبيين ) ص 139.

491- ( وقايع الايام ) مرحوم خيابانى شهر صيام ص 101 - 103.

492- طبرى ج 8 ص 274.

493- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 202.

494- طبرى ج 8 ص 274.

495- طبرى ج 8 ص 202.

496- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 202.

497- ( عمدة الطالب - ) ابن عنبه ، ص 275.

498- ( مقاتل الطالبيين ) و ( وقايع الايام ) خيابانى ص 103 به نقل از نامه دانشوران .

499- ( مقاتل الطالبيين ) ص 141.

500- طبرى ج 8 ص 275.

501- سوره آل عمران ، آيه 169.

502- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 203، ( مقاتل الطالبيين ) ص 141 - 142، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 3 ص 287 چاپ جديد.

503- قبلا متذكر شديم ، كه عده اى از شيعيان و بعضى خشك مقدسان در آن بحبوحه اى كه زيد تمام فرق اسلامى را دور خود جمع كرده بود و براى جهاد مهيا مى ساخت آمدند گفتند: عقيده ات راجع به عمر و ابوبكر چيست زيد براى حفظ وحدت مسلمين و بيعت كنندگان و رعايت اصل تقيه طورى به آنان جواب داد كه آنان خيال كردند زيد (عليه السلام ) طرفدار آن دو مى باشد و آنها بيعت او را شكستند و رفتند.

504- ( وقايع الايام ) (شهر صيام ) مرحوم خيابانى ص 105.

505- ( مقاتل الطالبيين ) ص 141.

506- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 203.

507- ( زيد الشهيد ) ص 143.

508- ( مقاتل الطالبيين ) ص 141.

509- طبقات ابن سعد ج 5 ص 240، ( مقاتل الطالبيين ) ص 130.

510- ( وسائل الشيعه ) ج 2 ص 167.

511- عباسيه در غرب خزيمة قرار داشت ( معجم البلدان ) ج 4 ص 75.

512- تاريخ طبرى ج 8 ص 276.

513- ( مقاتل الطالبيين ) ص 142 - و ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 203.

514- ( مقاتل الطالبيين ) ص 142.

515- مدرك فوق و طبرى ج 8 ص 276.

516- تاريخ طبرى ج 8 ص 278.

517- تاريخ طبرى ج 8 ص 276 و ( مقاتل الطالبيين ) ص 142 و 143.

518- ( مقاتل الطالبيين ) ص 144.

519- ( منهاج السنة ) ج 1 ص 8.

520- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 23.

521- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 23.

522- ( مقاتل الطالبيين ) ص 147.

523- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 236. چاپ بيروت .

524- تاريخ طبرى ج 8 ص 276 و ( مقاتل الطالبيين ) ص 142 - 143.

525- ( تحفة الاخبار ) ص 114.

526- تاريخ طبرى ج 8 ص 277.

527- شرح نهج البلاغه ج 2 ص 212.

528- ( عمدة الطالب ) ص 258.

529- ( النجوم الزاهرة فى اخبار المصر و القاهره ابن تغرى بردى ) ج 1 ص 281.

530- ( الولاة و كتاب القضاة كندى ) ص 147.

531- ( زيد الشهيد ) مرحوم مقرم ص 162 - 165 ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 106. ( و قاموس الرجال ) تسترى ج 4 ص 274.

532- ( الغدير ) ج 3 ص 75.

533- مناقب ج 3 ص 360 - ( بحارالانوار ) ج 46 ص 192.

534- ( انما جزاؤ الذين يحاربون اللّه و رسوله و يسعون فى الارض فسادا ان يقتلوا او يصلبوا او تقطع ايديهم و ارجلهم من خلاف ...) قرآن سوره مائده آيه 33.

535- ( مقاتل الطالبيين ) ص 144.

536- ( زيد الشهيد ) ص 163.

537- ( زيد الشهيد ) ص 163.

538- ( زيد الشهيد ) ص 163.

539- ( قاموس الرجال ، ) ج 2 ص 274.

540- ( زيد الشهيد ) ص 160.

541- ( زيد الشهيد ) ص 160.

542- ( زيد الشهيد ) مرحوم مقرم ص 155.

543- ( مراقد المعارف ) ج 1 ص 320. 544- عن حمزة بن حمران قال ، دخلت الى الصادق جعفر بن محمّد (عليه السلام ) فقال لى : يا حمرة بن اين اقبلت ؟ قلت : من الكوفة ، قال : فبكى عليه السلام حتى بلت دموعه لحيته فقلت له : يابن رسول اللّه مالك اكثرت البكاء؟ قال : ذكرت عمى زيدا عليه السلام و ما صنع به فبكيت . فقلت له : و ما الذى ذكرت منه ؟ فقال : ذكرت مقتله و قد اصاب جبينه سهم فجاءه ابنه يحيى فاكب عليه ، و قال له : ابشر يا ابتاه ، فانك ترد على رسول اللّه و على و فاطمة و الحسن و الحسين صلوات اللّه عليهم . قال : اجل يا بنى ، ثم دعا بحداد فنزع السهم عن جبينه ، فكانت نفسه معه ، فجى به الى ساقية تجرى عند بستان زائدة ، فحفر له فيها، فدفن و اجرى عليه الماء، و كان معهم غلام سندى لبعضهم ، فذهب الى يوسف بن عمر من الغد فاخبره بدفنهم اياه فاخرجه يوسف بن عمر.

فصلبه فى الكناسة اربع سنين ثم قال امر به فاحرق بالنار و ذرى فى الرياح ، فلعن اللّه قاتله و خاذلة والى اللّه جل اسمه اشكوما نزل بنا اهل بيت نبيه بعد موته و به نستعين على عدونا و هو خير مستعان (و عن الصدوق مثله ) امالى صدوق ص 392. بحار ج 46 ص 172. امالى طوسى ص 477. ( تنقيح المقال ) (حرف زى ).

545- ( عن الفضيل قال : انتهيت الى زيد بن على عليه السلام صبيحة يوم خرج بالكوفه فسمعته يقول : من يعيننى منكم على قتال انباط اهل الشام ، فوالذى بعث محمدا بالحق بشيرا و نذير الايعيننى منكم على قتالهم احدا لااخذت بيده يوم القيامه فادخلته الجنة باذن اللّه . ) قال : فلما قتل اكتريت راحلة و توجهت نحو المدينة ، فدخلت على الصادق جعفر بن محمّد (عليه السلام ) فقلت فى نفسى : لااخبرته بقتل زيد بن على فيجزع عليه ، فلما دخلت قال لى : يا فضيل ما فعل عمى زيد؟

قال : فخنقتنى العبرة ، فقال لى : قلت اى و اللّه قتلوه قال : فصلبوه ؟ قلت اى و اللّه صلبوه .

فاقبل يبكى و دموعه تنحدر على ديباجتى خده كانها الجمان .(جمان ) يعنى لؤ لؤ (قاموس ج 4 ص ‍ 210)
.

ثم قال : يا فضيل شهدت مع عمى قتال اهل الشام ؟ قلت نعم ، قال : فكم قتلت منهم ؟ قلت : ستة
قال : فلعلك شاك فى دمائهم ، قال ، فقلت : لو كنت شاكا ما قتلتهم قال : فسمعته و هو يقول : اشركنى اللّه فى تلك الدماء مضى واللّه عمى و اصحابه شهداء، مثل ما مضى عليه على بن ابى طالب و اصحابه .

بحارالانوار ) ج 46 ص 171. امالى صدوق ص 349. ( تنقيح المقال ) حرف (ز) ص ‍ 468.

546- عن عبيداللّه بن سيابة ، قال : خرجنا و نحن سبعة نفر، فاتينا المدينه ، فدخلنا على ابى عبداللّه (عليه السلام ) فقال : اعندكم خير عمى زيد؟ فقلنا: قد خرج او هو خارج ، قال : فان اتاكم خبر فاخبرونى ، فمكثنا اياما فاتى رسول بسام الصير فى بكتاب فيه : امّا بعد فان زيدا خرج يوم الاربعا غرة صفر فمكث الاربعاء و الخميس ، و قتل يوم الجمعة .
و قتل معه فلان و فلان ، فدخلنا على الصادق عليه السلام و دفعنا اليه الكتاب فقرا و بكى ، ثم قال : انا للّه و انا اليه راجعون ، عنداللّه احتسب عمى انه كان نعم العم ، ان عمى كان رجلا لدنيانا و آخرتنا مضى و اللّه عمى شهيدا كشهداء استشهدوا مع رسول اللّه و على و الحسن و الحسين صلوات اللّه عليهم .

بحارالانوار ) ج 46 ص 175. ( نفس المصدر ) ج 1 ص 252.

547- سليمان ابى خالد از شاگردان برجسته امام صادق بود و او از رزمندگان و مجاهدين همراه زيد (عليه السلام ) بود يوسف بن عمر، به جرم طرفدارى وى ، انگشتانش را شخصا قطع كرد، او به اذن امام به نهضت زيد پيوست .
( جامع الرواة حرف (س ).

548- ( عن سليمان بن خالد قال : قال لى ابوعبداللّه عليه السلام : كيف صنعتم بعمى زيد؟ قلت : انهم كانوا يحرسونه ، فلما شف الناس ، اخذنا خشبته فدفناه فى جرف على شاطى ء الفرات ، فلما اصبحوا جائت الخيل يطلبونه ، فوجدوه فاحرقوه ، فقال : افلا او قرتموه حديدا، و القيتموه فى الفرات صلى اللّه عليه و لعن اللّه قاتله .

بحارالانوار ) ج 46 ص 205 - ( نفس المصدر ) ج 8 ص 161.

549- ( كشف الغمه ) ج 2 ص 442. ( بحارالانوار ) ج 46 ص 194.

550- عن مهزم بن ابى بدرة الاسدى قال : دخلت المدينة حدثان صلب زيد رضى اللّه عنه ، قال : فدخلت على ابى عبداللّه (عليه السلام ) فساعة رآنى قال : يا مهزم ما فعل زيد؟ قال : قلت : صلب . قال : اين ؟ قلت : فى كناسة بنى اسد قال : انت راءيته مصلوبا فى كناسة بنى اسد؟ قال : قلت نعم . قال : فبكى حتى بكت النساء خلف الستور، ثم قال : امّا و اللّه لقد بقى لهم عنده طلبة ما اخذوها منه بعد، قال : فجعلت افكر و اقول : اى شى ء طلبتهم بعد القتل و الصلب ؟ قال : فودعته و انصرفت ، حتى انتهيت الى الكناسة فاذا انا بجماعة فاشرقت عليهم ، فاذا زيد قد انزلوه من خشبته ، يريدون ان يحرقوه ، قال : قلت : هذه الطلبة التى قال لى . ) 551- امالى اين شيخ ص 46 - ( بحارالانوار ) ج 46 ص 201.

552- ( عن عبداللّه ابان قال : دخلنا على ابى عبداللّه (عليه السلام ) فساءلنا افيكم احد عنده علم عمى زيد بن على ؟؟ فقال رجل من القوم : انا عندى علم من علم عمك ، كنا عنده ذات ليلة فى دار معاوية بن اسحق الانصارى ، اذ قال : انطلقوا بنا نصلى فى مسجد السهلة فقال ابوعبداللّه (عليه السلام ): و فعل ؟ فقال لا جائه امر فشغله عن الذهاب ، فقال : امّا واللّه لو عاذاللّه به حولا لاعاذه امّا علمت انه موضع بيت ادريس النبى الذى كان يخيط فيه .
و منه سار ابراهيم الى اليمن بالعمالقة ، و منه سار داوود الى جالوت و ان فيه لصخرة خضراء، فيها مثال كل نبى ، و من تحت تلك الصخرة اخذت طينة كل نبى ، و انه لمناخ الراكب ، قيل : و من الراكب ؟ قال : الخضراء (عليه السلام ).

553- فروع كافى ج 3 ص 494 - ( بحارالانوار ) ج 46 ص 207.

554- ( عن ابى هاشم الجعفر قال : ساءلت الرضا (عليه السلام ) عن المصلوب . فقال : امّا عملت ان جدى عليه السلام صلى على عمه .
بحارالانوار ج 46 ص 205. نفس المصدر ) ج 3 ص 215.

555- ( وسائل الشيعه ) ج 2 ص 812 باب 35 چاپ جديد.

و فروع كافى ص 59 و تهذيب ج 1 ص 345 و عيون ص 141.

556- ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 112 نقل از مقتل خوارزمى .

557- ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 112 نقل از مقتل خوارزمى .

558- ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 112 نقل از ( عيون الاخبار. )
.

559- رجال كشى ص 127. ( بحارالانوار ) ج 46 ص 194.

560- ثورة زيد بن على .

561- ثورة زيد بن على .

562- ( الكنى و الالقاب ) ج 1 ص 156 (ابوالمستهل ).

563- يوسف بن عمر قاتل زيد و استاندار هشام در كوفه بود.

564- ( الغدير ) ج 3 ص 71.

565- نام معروف او (سيد) و وى از بنى هاشم نبوده است .

566- ( الكنى و الالقاب ) محدث قمى ج 2 ص 337. سيد حميرى .

567- خراش بن حوشب ، كسى بود كه جسد مقدس زيد (عليه السلام ) را از قبرش بيرون آورد.

568- ( الغدير ) ج 3 ص 72 - طبرى ج 8 ص 278.

569- اين قصيده مجموعا54 بيت است كه25 بيت آن را علامه امينى(رحمه اللّه)در( الغدير) ج 2 ص 221 چاپ سوم نقل مى كند.

570- اسماعيل نام سيد حميرى شاعر است .

571- ( الغدير ) ج 2 ص 221 اين قصيده را هم (رجال كشى ) ص 184 با مختصر فرقى آورده است و ابوالفرج در (اغانى ) ج 7 ص 251 و 279 نقل كرده است .

572- مقصودش سيد حميرى شاعر آزاده اهل بيت بود.

573- اغانى ج 7 ص 252.

574- ( الغدير ) ج 3 ص 72.

575- مهراس : نام آبى در كوه احد و مقصود از كشته جانب مهراس حضرت حمزه سيدالشهداء عموى پيامبر اسلام است كه در جنگ احد به مقام شهادت رسيد (پاورقى ( الغدير ) ج 3 ص ‍ 72).

576- ( مقاتل الطالبيين ) ص 101 و ( اعيان الشيعه ) جلد 33 ص 128.

577- اى ديده اشك ببار و آب ديده خود را هديه فرست ، و خشك مشو كه اينك وقت خشك شدن نيست .

578- هنگامى كه فرزند پيامبر يعنى (ابوالحسين زيد)، در كناسه كوفه به فراز چوبه دار رفت .

579- بالاى دار صبح و شام بر او مى گذرد، و به جانم قسم كه شخصيت بزرگى بالاى دار است .

580- كافر ستمگر درباره او كار از حد گذرانيد، و او را از قبر بيرون آورد.

581- قبرش را شكافتند و جسد مقدس اباحسين را، كه به خون آغشته و رنگين بود بيرون آوردند.

582- زمانى دراز از روى سركشى آن جسد نازنين بازيچه دست خويش قرار دادند، ولى به روح مقدس او دسترسى نداشتند.

583- و در بهشت همنشين فرزندان پدرش ، و اجدادش كه بهترين پدران بودند.

584- مقام شهادت براى زيد تازه نبود چه بسيار پدران ، و عموهايى كه از آن جناب به شهادت رسيده بودند.

585- و چه عموزادگان محترمى داشت ، كه هنگام ورود او به بهشت از آن جناب ديدار كنند.

586- همانا مردى كه با پدرش حسين (عليه السلام ) پس از آن همه ، محكم كارى در عهد پيمان شكنى كردند.

587- پس وى به سوى همان مردم رهسپار گرديد، و آنها به عهد خويش وفا نكردند.

588- چگونه ممكن است ديده ام از ريختن اشك خوددارى كند، و چگونه پس از زيد طمع خفتن دارد.

589- چسان ممكن است به خواب رود يا اينكه هنوز (روز انتقام ) را نديده است ، كه اسبان تك رو و سبك خيز شيران را در افكند.

590- و هم صفوف فشرده معد و قحطان را، در حلقه هاى زره هاى محكم ديدار نكرده ام .

591- سپاهيانى كه هرگاه كشته اى بر زمين افكنند، فرياد زنند. هان به سوى دشمن باز خواهيم گشت .

592- شمشيرهاى پهن و تيزى در دست دارند، كه از عهد هود به دستشان رسيده .

593- و انتقام خويش را مى گيريم و مزه شمشير را به آنها مى چشانيم موقعى آنها را ملاقات كنيم و هر ستمگرى را خواهيم كشت .

594- و ميان فرزندان حكم (مروانيان ) كه بر ما بزرگى گرفتند، حكم كنيد و آنها را با اين شمشيرها درو كنيم .

595- و به جنگ دو دسته از فرزندان ابى معيط (يعنى ) فرزندان عماره و وليد برويم .

596- گرچه انقلابات روزگار به شما فرصت داده ، ليكن هر روز چيز تازه اى پيش آيد.

597- ما كيفر كارهاى شما را خواهيم داد، و شما را قصاص خواهيم كرد و بلكه بيش از آن انتقام بگيريم .

598- لاشه كشته اجساد بيجان ترا در سرزمين شام ، بر زمين خواهيم افكند.

599- تا طعمه گرگها و كفتاران بيابان و پرندگان ، گوشتخوار، سياه رنگ و يا غير آن گرديد.

600- و من نااميد نيستم از اينكه ، شماها به صورت خوكها و ميمونها در آئيد.

601- ( مقاتل الطالبيين ) ص 102، و ( اعيان الشيعه ) جلد 33، ص 130.

602- اى اباالحسين (كنيه زيد) اندوه و فقدان تو، در دلم آتش افروخته و هر كس چون من به سختى اندوهگين گردد.

603- شب محنت و بيدارى فرا رسيده و اگر جز تو هدف تير، اين بلاها بود هرگز بيدارى فرا نمى رسيد و حاضر نمى گشت .

604- از ما دور نشو كه دورى تو درد ما است ، آرى چنان است ، هر كه با مرگ ملاقات كند دور خواهد شد.

605- تو مايه اميد ما در كارهاى سخت و بزرگ بودى ، و به خصوص در كارهاى سنگين و دشوار امت چشم اميد ما به تو بود.

606- كشته شدى هنگامى كه تن به جهاد و دفاع در دادى ، و به مرتبه والا قدم برداشتى و تمام مراحل زندگى را طى كردى .

607- تو عاقبت و سرانجام پيشينيان را خواستار بودى ، و به خدا قسم بدان رسيدى و در طريقى كه سر منزلش گرامى بود.

608- خدايت نخواست كه بميرى و در ميام مردم ، به سيره مردى راستگو رفتار نكرده باشى .

609- كشته شدن در راه خدا عادت ديرينه شما است ، و اين به كار مردان بزرگوار هم شايسته است .

610- مردم همگى در آسايش بسر مى برند، ولى خاندان محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) يا كشته يا آواره هستند.

611- يعنى آن بزرگانى كه چون تاريكى شب پرده هاى خويش را، برافكندند و مرغان به خواب روند ولى شب ايشان بيدارند.

612- اى كاش اسباب و علل اين همه پيشامدهاى ناگوار را مى دانستم كه چگونه فرا مى رسد و چسان نمى رسد.

613- آيا عذر اين مردمانى كه قتل (زيد) را به هم مژده دادند، در فرداى قيامت چيست ؟ و يا عذر اهل مسجد (كه در مسجد ماندند و بيارى او نرفتند) چه خواهد بود؟؟

614- ( الحور العين ) ص 187.

615- ( الغدير، ) ج 3، ص 73.

616- ( مقالات اسلامين ، ج ، ص 131.

617- ( الحدائق الوردية ) ج 1 ص 161 - ( الغدير ) ج 3 ص 73.

618- ( تحفة الراغب ، ) شافعى ص 31.

619- ( الغدير ) ج 3 ص 72.

620- كليه اشعار فوق از ( الغدير ) ج 3 ص 73 نقل شده .

621- ( مختصر البلدان ) ص 252.

622- ( فتوح البلدان ) ص 293.

623- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 258.

624- بطائح سرزمين وسيعى بود بين (واسط) و (بصره ) دو شهر عراق و قريه ها و دهات منفصلى را در برداشت و اراضى آن همه معمور و آباد بود (معجم البلدان ) ج 1 ص 666).

625- ( الخراج و صنعة الكتابة قدامة بن جعفر ) ص 240.

626- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 259.

627- ( المسالك و الممالك ) ص 14 و 15.

628- ( فتوح البلدان ) ص 294.

629- مدارك فوق ص 293.

630- طبرى ج 8 ص 250.

631- ( فتوح البلدان ) ص 294.

632- طبرى ج 7 ص 229.

633- ابن اثير ج 5 ص 204.

634- ( التنبيه و الاشراف ) ص 279.

635- قيقانيه ، منسوب به (قيقان ) از بلاد افغان و بعد منطقه خراسان است (معجم البلدان ) ج 4 ص 217) كه جمعى از آنان ساكن عراق و تحت فرمان اموى ها بودند.

636- بخاريه منسوب به (بخارا) است كه يكى از شهرهاى مهم افغان و ماوراءالنهر است (معجم البلدان ) ج 1 ص 157، و خود طايفه مهمى بودند كه در عراق به سر مى بردند).

637- ( انساب الاشراف ) ج 3 ص 203.

638- ( البدء و التاريخ ) ج 6 ص 5.

639- ( العقيده و الشريعه ) ص 198.

640- طبرى ج 8 ص 272.

641- ثورة زيد ص 131.

642- ( الملل و النحل ، ) شهرستانى ج 1 ص 116.

643- ( الحور العين ) ص 185.

644- ( المحبر، ) بغدادى ص 483.

645- طبرى ج 8 ص 272.

646- ( الفرق بين الفرق ، ) بغدادى ص 25.

647- ( التبصير فى الدين ، ) اسفرائينى ص 34.

648- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 19.

649- مدرك فوق .

650- ( الحور العين ) ص 154.

651- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 23.

652- ( الاخبار الطوال ) ص 261 - طبرى ج 6 ص 228.

653- ( الخوارج و الشيعه ) ص 259.

654- ( مقاتل الطالبيين ) ص 100.

655- طبرى ج 8 ص 273.

656- ( مقاتل الطالبيين ) ص 101.

657- ( المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الا ثار ) ج 2 ص 439.

658- طبرى ج 8 ص 274.

659- الاغانى ج 15 ص 121.

660- ( البدء و التاريخ ) ج 6 ص 50.

661- ( مقاتل الطالبيين ، ) ص 418.

662- شرح نهج البلاغه فيض الاسلام ص 285. و صبحى الصالح ص 142 كلام 97.

663- طبرى ج 8 ص 265.

664- ثورة زيد بن على ص 138.

665- طبرى ج 8 ص 265.

666- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 383.

667- ( الاخبار الطوال ، ) ص 337 و 344.

668- ( الاخبار الطوال ، ) ص 337 و 344.

669- ( الاخبار الطوال ) ص 335.

670- طبرى ج 8 ص 188.

671- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 383.

672- مختصر كتاب البلدان ، همدانى ص 315.

673- ( الاخبار الطوال ) ص 336.

674- ثورة زيد بن على ص 140.

675- ( كمال الدين و تمام النعمه ، ) قمى ص 218.

676- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 191 به نقل از: تفسير عياشى ص 325 - ( البرهان ، ) بحرانى ج 1 ص 478 ( الصافى ) ، فيض ج 1 ص 448 - ( اثبات الهدى ، ) حر عاملى ج 5 ص 436.

677- ( نفس المصدر، ) ج 8 ص 161 - ( بحارالانوار ) ج 46 ص 205.

678- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 349.

679- ( ثواب الاعمال و عقابها ) ص 198 چاپ بغداد سنه 962 - بحار ج 46 ص 182.

680- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 326، چاپ بيروت .

681- ( السيادة العربية و الشيعه و الاسرائيليات ) ص 113.

682- ( مروج الذهب ) ج 3 ص 225.

683- ( مناقب العباس و فضائله ) ص 111.

684- ثورة زيد ص 152.

685- ( المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الاثار ) ج 2 ص 440.

686- ( المحبر ) ص 484.

687- ثورة زيد ص 152 نقل از كتاب تاريخ مجهول المؤ لف ص 65.

688- اخبار مجموعه ص 52.

689- قرآن كريم سوره حج ، آيه 39.

690- ابراهيم بن على بن عباس .

691- قرآن كريم ، سوره حجرات ، آيه 13.

692- خدمات متقابل اسلام و ايران ص 542 - 545.

693- ثورة زيد بن على (عليه السلام ) ص 152.

694- ثورة زيد ص 153.

695- ثورة زيد، ص 153.

696- شرح نهج البلاغه ج 2 ص 212.

697- مدرك فوق ج 2 ص 205.

698- ( مروج الذهب ) مسعودى ج 3 ص 262.

699- قرآن كريم ، سوره فجر آيه 14.

700- ( الغدير ) ج 3 ص 71.

701- كامل مبرد ج 3 ص 1179 - و اغانى ج 4 ص 94 و 95.

702- ( العقد الفريد ) ج 4 ص 487.

703- ( ارشاد الاديب - ) ياقوت حموى ج 5 ص 341 و 342.

704- ( العقيدة و الشريعة ) ص 27.

705- نفس زكيه لقب محمّد بن عبداللّه بن حسن بن حسن بن على (عليهماالسلام ) است .

706- ( الامامة و السياسة ) ص 175 و 176. ابن قتيبه .

707- طبرى ج 8 ص 211.

708- ( الحسينيون فى التاريخ ، ) ساعدى ص 65.

709- ( ملل و نحل ) شهرستانى ج ... ص 117 - مقدمه شرح صحيفه سجاديه (فيض ‍ الاسلام ).

710- طبرى ج 9 ص 204.

711- ( مروج الذهب ) مسعودى ج 3 ص 308، ( مقاتل الطالبيين ) ص 408.

712- طبرى ج 9 ص 232.

713- ( مقاتل الطالبيين ) ص 408.

714- تاريخ ابن اثير ج 5 ص 213.

715- ( مقاتل الطالبيين ) ص 289.

716- پاورقى ( بحارالانوار ) ج 46 ص 159، به نقل از خطيب بغدادى .

717- ( مقاتل الطالبيين ) ص 355.

718- ( مروج الذهب ، ) مسعودى ج 3 ص 308.

719- ( مقاتل الطالبيين ) ص 359 - 408.

720- ( مقاتل الطالبيين ) ص 427.

721- ( مقاتل الطالبيين ) ص 424.

722- ( نهاية الادب ، ) نورى ص 31، خطى است به نقل از ثورة زيد ص 159.

723- ( العبر، ) ابن خلدون ج 4 ص 237.

724- طبرى ج 10 ص 227.

725- ( مروج الذهب ) ج 4 ص 521.

726- ( مقاتل الطالبيين ) ص 523.

727- ( مقاتل الطالبيين ) ص 521 - 524.

728- منطقه بين النهرين (دجله و فرات ) در مسير عراق و تركيه حوالى شمال كشور سوريه (المنجد)

729- محمّد بن ابراهيم بن اسماعيل بن طباطبا بن ابراهيم بن حسن بن على بن ابى طالب (عليهم السلام ).

730- ( مقاتل الطالبيين ) ص 523.

731- ( مقاتل الطالبيين ) ص 524.

732- ( مقاتل الطالبيين ) ص 524.

733- ( مقاتل الطالبيين ) ص 514 - 518.

734- ( مقاتل الطالبيين ) ص 514 - 518.

735- ( مقاتل الطالبيين ) ص 514 - 518.

736- ( مقاتل الطالبيين ) ص 514 - 518.

737- تاريخ طبرى - ج 10 ص 228.

738- تاريخ طبرى - ج 10 ص 238.

739- قرآن كريم سوره صف ، آيه (5).

740- ( مقاتل الطالبيين ، ) ص 549.

741- ( مقاتل الطالبيين ) ص 549.

742- ( عمدة الطالب ) ص 175.

743- ( العبر ) ابن خلدون ج 4 ص 237.

744- ( انباء الزمن باخبار اليمن - ) يمنى ص 7 و ما بعد آن .

745- ( صبح الاعشى - ) قلقشندى ج 5 ص 56.

746- طبرى ج 10 ص 305.

747- ( ملل و نحل ) ج 1 ص 118.

748- طبرى ج 10 ص 305.

749- يحيى بن عمر بن حسين بن عبداللّه بن اسماعيل بن عبداللّه بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام ).

750- طبرى ج 10 ص 305.

751- ابن اثير ج 7 ص 43.

752- طبرى ج 11 ص 88 - 89.

753- ( مقاتل الطالبيين ) ص 664.

754- طبرى ج 11 ص 89.

755- ( مروج الذهب ) ج 4 ص 147 - 148.

756- طبرى ج 11 ص 88 - ابن اثير ج 7 ص 43.

757- طبرى ج 11 ص 88 - ابن اثير ج 7 ص 43.

758- ( مروج الذهب ) ج 4 ص 194 - طبرى ج 11 ص 172.

759- حسن بن زيد بن اسماعيل بن زيد بن حسن بن حسن على بن ابى طالب (عليه السلام ).

760- ( مروج الذهب ) ج 4 ص 153 - ابن اثير ج 7 ص 88.

761- ( مروج الذهب ) ج 4 ص 153.

762- تاريخ ابوالفداء ج 3 ص 74 - ابن اثير ج 7 ص 179.

763- ( نهايه الارب ) نوبرى ج 23 ص 29.

764- ( ملل و نحل ) ج 1 ص 118.

765- ( مروج الذهب ) ج 4 ص 308.

766- طبرى ج 11 ص 208.

767- طبرى ج 11 ض 209.

768- ( مروج الذهب ) ج 4 ص 308.

769- ابن اثير ج 8 ص 36.

770- ( نهاية الارب ) ج 23 ص 43.

771- هيچ ملتى گرمى شمشير را اكراه نداشتند مگر آنكه خوار و زبون شدند.

772- ( تاريخ الامم الاسلاميه (الدولة العباسيه ) حكومت آل بويه .

773- ارشاد ص 252.

774- ( مرآة العقول - ) مجلسى ج 1 ص 261.

775- ( تنقيح المقال ) ج 1 ص 469.

776- خزاز قمى در ( كفاية الا ثر. )

777- ( مجالس المؤ منين ) ج 2 ص 255.

778- ( زيد النار ) فرزند امام هفتم موسى بن جعفر (عليه السلام ) مى باشد، و در سال 199 ه‍ ق قيام كرد و موقعى رهبر آنان ابوالسرايا كشته شد مبارزين و مجاهدين بنى هاشم پراكنده شدند و زيد متوارى شد و بعد عمال ماءمون وى را دستگير كردند و مدتى زندانى بود تا آنكه ماءمون خليفه عباسى ، وى را به توصيه امام هشتم آزاد كرد، او تا آخر خلافت متوكل عباسى زنده بود و در (سر من راءى ) جهان را بدرود گفت . ( سفينة البحار ) ج 1 حرف (ز).

779- قرآن كريم سوره حج آيه 78.

780- ( عيون اخبار الرضا - سفينة البحار ) ج 1 ماده (ز) و ( تنقيح المقال ) ص ‍ 446 حرف (ز) و ( الغدير ) ج 3 ص 71.

781- ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 66.

782- ( رياض الاحزان ) ص 181، ( وقايع الايام ) خيابانى صيام ص 75 ( قاموس الرجال ) ج 4 ص 262.

783- ( عن عمرو بن خالد قال : قال زيد بن على بن الحسين بن ابى طالب عليهم السلام ، فى كل زمان رجل منا اهل البيت يحتج اللّه به على خلقه و حجة زماننا ابن اخى جعفر بن محمّد لا يضل من تبعه و لا يهتدى من خالفه . بحارالانوار ) ج 46.

( عن محمّد بن بكير قال : دخلت على زيد بن على و صالح بن بشر فسلمت عليه و هو يريد الخروج الى العراق ، فقلت يابن رسول اللّه حدثنى بشى ء سمعته عن ابيك ، فقال : سمعت ابى عن جده رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ). تتمه اين كلمات در بخش كلمات زيد (عليه السلام ) در همين كتاب نقل شده است مراجعه فرمائيد.

784- ( يابن بكير بنا عرف اللّه و بنا عبداللّه و نحن السبيل الى اللّه و منا المصطفى و منا المرتضى و منا مهدى قائم هذه الامة.)

785- قرآن كريم سوره اعراف آيه 188.

786- اشعار (نحن سادات قريش ) كه در فصل (زيد شاعر و سخن سرا) نقل كرديم .

787- ( كفاية الاثر ) مرحوم خزاز قمى ص 326. ( بحارالانوار ) ج 46 ص 203.

788- ( كفاية الاثر ) خزاز قمى ، ( وقايع الايام ) شهر صيام خيابانى ص 87.

789- ما اشعار زيد را در اين زمينه در فصل زيد شاعر و سخن سرا در همين كتاب نقل كرديم . مؤ لف .

790- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 200 چاپ جديد و ( عيون اخبار الرضا ) مرحوم صدوق و ( كفاية الاثر - ) خزاز ص 327 - چاپ ايران .

791- ....( عبداللّه العلاء قال : قلت لزيد بن على (عليهماالسلام ) ما تقول فيهما؟ قال : العنهما، قلت : قانت صاحب الامر؟ قال : لا و لكنى من العترة . قلت : فالى من تاءمرنا؟ قال : عليك بصاحب الشعر و اشار بيده الى الصادق جعفر بن محمّد (عليهماالسلام ).

نفس المصدر ) ص 328 - ( بحارالانوار ) ج 46 ص 201.

792- ( عن عمار الساباطى ، قال : كان سليمان بن خالد، خرج مع زيد بن على حين خرج ، قال : فقال له رجل و نحن وقوف فى ناحية و زيد واقف فى ناحية ما تقول فى زيد هو خير ام جعفر (عليه السلام )؟

قال سليمان : قلت و اللّه ليوم جعفر خير من زيد ايام الدنيا.

قال : فحرك دابته و اتى الى زيد و قص عليه القصة .

قال : و مضيت نحوه ، فانتهيت الى زيد، و هو يقول : جعفر امّا منافى الحلال و الحرام .

تنقيح المقال ) مامقانى حرف (ز) به نقل از رجال كشى حرف (ز) و ( جامع الرواة ) اردبيلى ج 1 ص 378.

793- مناقب ج 1 ص 223 - ( بحارالانوار ) ج 46 ص 190.

794- اخبارى كه در الفاظ مختلف ، و در معنا شريك باشند.

795- ( مارواه الكشى فى ترجمة زرارة ، عن محمّد بن مسعود، قال : حدثنى عبداللّه بن خالد الطيالسى قال : حدثنى الحسن بن على الوشاء، عن ابى خداش ، عن على بن اسماعيل ، عن ابى خالد.
طريق ديگر: و عن محمّد بن مسعود، قال حدثنى على بن محمّد القمى ، قال :
حدثنى محمّد بن احمد بن يحيى ، ع ابى الريان ، عن الحسن بن راشد، عن على بن اسماعيل ، عن ابى خالد، عن زرارة .
قال : قال لى زيد بن على ، و انا عند ابى عبداللّه (عليه السلام ) ما تقول يا فتى ، فى رجل من آل محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) استنصرك ، فقلت : ان كان مفروض الطاعة نصرته ، و ان كان غير مفروض الطاعة ، فلى ان افعل ولى ان لاافعل فلما خرج قال ابوعبداللّه (عليه السلام ): اخذته و اللّه من بين يديه و من خلفه و ما تركت له مخرجا. )

796- ( اقول : سند الرواية بكلا طريقيه ضعيف ، فان فيه مجاهيل .

معجم الحديث ، ج 7 كلمة (زيد) ص 350 - تاءليف آية اللّه حاج سيد ابوالقاسم خوئى مدظله . )
.

797- ( الخبر: مارواه (الكشى ) فى ترجمة ابى جعفر الاحول محمّد بن النعمان عن حمدويه ، قال : و ذكر (اى حمدويه ) ان مؤ من الطاق قيل له : ما الذى جرى بينك و بين زيد بن على فى محضر ابى عبداللّه (عليه السلام )؟ قال : قال زيد بن على : يا محمّد بن على ، بلغنى انك تزعم ان فى آل محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) اماما مفترض الطاعة ؟ قال : قلت نعم ، و كان ابوك على بن الحسين احدهم ، فقال : و كيف و قد كان يؤ تى بلقمة و هى حارة فيبردها بيده ، ثم يلقمنيها، افترى انه كان يشفق على من حر اللقمة ، و لا يشفق على من حر النار؟ قال : قلت له : كره ان يخبرك فتكفر فلا تكون له فيك الشفاعة و لا للّه فيك المشيئة .
فقال بعد ذلك : حدثنى محمّد بن مسعود، قال : حدثنى اسحاق بن محمّد البصرى ، قال : حدثنى احمد بن صدقة الكاتب الانبارى عن ابى مالك الاحمسى ، قال : حدثنى مؤ من الطاق - واسمه محمّد بن على بن النعمان ابوجعفر الاحول - قال : كنت عند ابى عبداللّه عليه السلام . (و ذكر قريبا من الرواية المتقدمة ، و تاتى فى ترجمة محمّد بن على النعمان ).

798- ( اقول : الرواية بطريقها الاول ، مرسلة و بطريقها الثانى ضعيفة جدا، فان اسحاق ، ضعيف و احمد و ابومالك مجهولان .
معجم رجال الحديث ) ج 7 حرف (ز) ص 351.

799- ( الخبر - ما رواه (الكشى ) فى ترجمة سعيد بن منصور، عن حمدويه ، قال : حدثنا ايوب ، قال : حدثنا حنان بن سدير، قال : كنت جالسا عند الحسن بن الحسن (الحسين ) فجاء سعيد بن منصور، و كان من رؤ ساء الزيدية ، فقال : ماترى فى النبيذ؟ فان زيدا كان يشربه عندنا قال : ما اصدق على زيد انه شرب مسكرا، قال : بلى ، قد يشربه ! قال : فان زيدا ليس بنبى او وصى نبى ، انما هو رجل من آل محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) يخطى و يصيب .
اقول : لا اعتماد على قول سعيد بن منصور، فانه فاسد المذهب و لم يرد فيه توثيق و لا مدح .

معجم رجال الحديث ج 7 ص 352.

قال المامقانى : و فيه ان زيدا و ان كان بنفسه ممدوحا، لكن لا شبهة كون الزيدية فسقة ، بحكم الصادق و الجواد و الهادى عليهم السلام ، نصابا او بمنزلتهم فلا اعتماد على مارواه رئيسهم و هو سعيد بن منصور و كيف يعقل ؟ بكاء الصادق و حزنه الشديد على من كان يشرب المسكر؟ فالخبر كذب بلا شبهة .

تنقيح المقال(ج 1 چاپ قديم ماده (زى ).

800- ( الخبر - مارواءه (الكشى ) فى ترجمة ابى بكر الحضرمى و علقمة عن على بن محمّد بن قتيبة القستيبى ، قال : حدثنا الفضل بن شاذان ، قال : حدثنى ابى ، عن محمّد بن جمهور، عن بكار بن ابى بكر الحضرمى قال : دخل ابوبكر و علقمة على زيد بن على ، و كان علقمة اكبر من ابى فجلس احدهما عن يمينه و الاخر عن يساره ، و كان بلغهما انه قال : ليس الامام منا من ارخى عليه ستره ، و انما الامام من شهر سيفه ، فقال له ابوبكر: و كان اجرءهما - يا اباالحسن اخبرنى عن على بن ابى طالب (عليه السلام ) اكان اماما و هو مرخى عليه ستره ، او لم يكن اماما حتى خرج سيفه ؟ قال : فسكت فلم يجبه فرد عليه الكلام ثلاث مرات كل ذلك لا يجبه بشى ء فقال له ابوبكر: ان كان على بن ابى طالب (عليه السلام ) اماما فقد يجوزان يكون بعده امام مرخ عليه ستره ، و ان لم يكن اماما و هو مرخ عليه ستره فانت ما جاء بك هاهنا؟ قال : فطلب لى علقمة ان يكف عنه .

اقول : محمّد بن جمهور ضعيف ، و بكار مجهول ، فلا اعتماد على الرواية . (معجم رجال الحديث ) ج 7 ص 325).

801- ( الخبر: مارواه عن محمّد بن مسعود فى ترجمة ابراهيم بن نعيم ابى الصباح الكنانى ، باسناده عن ابى الصباح الكنانى ، قال : فاتيته (زيدا) فدخلت عليه و سلمت عليه فقلت له : يا اباالحسن بلغنى انك قلت : الائمة اربعة ثلاثة مضوا، و الرابع هو القائم .
قال هكذا قلت (الى ان قال ): و مضيت الى ابى عبداللّه (عليه السلام ) و دخلت عليه و قصصت عليه ماجرى بينى و بين زيد فقال : ارايت لو ان اللّه تعالى ابتلى زيدا، فخرج مناسيفان آخران باءى شيى ء يعرف اى السيوف سيف الحق ؟ و اللّه ما هو كما قال ، و لئن خرج ليقتل ، قال : فرجعت فانتهيت الى القادسية ، فاستقبلنى الخير بقتله رحمه اللّه .

على بن محمّد بن قتيبة قال : حدثنا ابومحمّد الفضل بن شاذان ، قال : حدثنى على بن الحكم باسناده ، هذا الحديث بعينه .

اقول : تقدمت الرواية فى ترجمة ابراهيم بن نعيم ، و هى ضعيفة بكلا طريقتها، فن الشاذانى و على ابن ابراهيم لو يوثقا.

معجم الرجال الحديث ج 7 كلمة زيد. )

802- ( الخبر: مارواه النعمانى فى كتاب الغيبة باب (ماروى فى صفة القائم صلوات اللّه عليه و سيرته و فعله و انه ابن سبيه ) عن احمد بن محمّد بن سعيد، قال : حدثنا القاسم بن محمّد بن الحسن بن حازم ، قال : حدثنا غبيس بن هاشم بن عبداللّه بن جميلة عن على بن ابى المغيرة ، عن ابى الصباح قال :
دخلت على ابى عبداللّه عليه السلام فقال لى : ماروائك ؟ قلت : سرور من عمك زيد، خرج يزعم انه ابن سببه و انه قائم هذه الامة و انه ابن خيرة الاماء، فقال (عليه السلام ): كذب ليس هو كما قال ، ان خرج قتل قبل قائم هذه الامة و انه ابن خيرة الاماء. ) اقول : الروايه ضعيفة بجهالة القاسم بن محمّد، و فى ابن ابى المغيرة كلام .
معجم رجال الحديث ج 7 ص 253. تاءليف آية اللّه خوئى . )

803- ( الخير - مارواه الكافى : الجزء 2 كتاب الحجة (عليه السلام ) باب ما يفصل به بين دعوى المحق و المبطل فى امر الامامة . حديث 16، عن محمّد بن يحيى عن احمد بن محمّد عن الحسين بن سعيد عن الحسين بن جارود عن موسى بن بكير بن داب (ذاب ) (ذئاب ) عمن حدثه عن ابى جعفر عليه السلام : ان زيد بن على بن الحسين (عليهماالسلام ) دخل على ابى جعفر (عليه السلام ) محمّد بن على و معه كتب من اهل الكوفة يدعونه الى انفسهم ، و يخبرونه باجتماعهم و ياءمرونه بالخروج ، فقال له ابوجعفر (عليه السلام ) هذه الكتب ابتداء منهم او جواب ما كتبت اليهم ، و دعوتهم اليه ؟ فقال بل ابتداء منهم لمعرفتهم بحقنا و بقرابتنا من رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) و لما يجدون فى كتاب اللّه عز و جل من وجوب مودتنا و فرض طاعتنا و لما نحن فيه من الضيق و الضنك و البلاء، فقال له ابوجعفر (عليه السلام ): ان الطاعة مفروضة من اللّه عز و جل و سنة امضاها فى الاولين و كذلك يجريها فى الا خرين ، و الطاعة لواحد منا، و المودة للجميع و امر اللّه يجرى لا وليائه بحكم موصول و قضاء مفصول و حتم مقضى و قدر مقدور و اجل مسمى لوقت معلوم ، فلا يستخفنك الذين لا يوقنون انهم لن يغنوا عنك من اللّه شيئا، فلا تعجل فان اللّه لا يعجل بعجلة العباد، و لا تسبقن اللّه فتعجزك البلية فتضرعك ، قال : فغضب زيد عند ذلك و قال : ليس الامام منا من جلس فى بيته و ارخى ستره و بسط عن الجهاد، و لكن الامام منا، من منع حوزته و جاهد فى سبيل اللّه حق جهاده و دفع عن رعيته و ذب حرمه ، قال ابوجعفر (عليه السلام ) هل تعرف يا اخى من نفسك شيئا مما نسبتها اليه فتجيى ء عليه شاهد من كتاب اللّه او حجة من رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) او تضرب به مثلا.

اتريد يا اخى ان تحيى ملة قوم كفروا بآيات اللّه و عصوا رسوله ؟
اعيذك باللّه يا اخى ان تكون غدا المصلوب بالكناسة ، ثم ارفضت عيناه و سالت دموعه ، ثم قال : اللّه بيننا و بين من هتك سترنا و جحد حقنا و افشى سرنا و نسبنا الى غير جدنا و قال فينا ما لم نقله فى انفسنا.
اقول : الروايه ضعيفة بالارسال و بجهالة حسن بن جارود و موسى بن بكير.

(معجم الرجال الحديث ج 7 ص 356 - آية اللّه خوئى ).

804- اصول كافى ج 2 ذيل ص 173.

805- ( الخبر: عدة من اصحابنا، عن احمد بن محمّد بن عيسى ، عن على بن الحكم ، عن ابان ، قال : اخبرنى الاحول : ان زيد ابن على بن الحسين (عليه السلام ) بعث اليه و هو مستخفف ، قال : فاتيته فقال لى : ما تقول ان طرقك طارق منا اتخرج معه ؟ قال : فقلت له : ان كان اباك و اخاك خرجت معه ، فقال لى : فانا اريد ان اخرج و اجاهد هؤ لاء القوم فاخرج معى ، قال : قلت لا، ما افعل ، جعلت فداك ، قال : فقال لى اترغب بنفسك عنى ؟ قال : قلت له : انما هى نفسى واحدة ، فان كان فى الارض حجة فالمتخلف عنك ناج و الخارج معك هالك . و ان لم تكن للّه حجة فى الارض فالمتخلف عنك و الخارج معك سواء، فقال لى : يا اباجعفر كنت اجلس مع ابى على الخوان ، فيلقمنى البضعة السمينه و يبرد لى اللقمة الحارة حتى تبرد، شفقة على ، و لم يشفق على من حر النار، اذا اخبرك بالدين ، و لم يخبرنى به ؟

فقلت له : جعلت فداك من شفقته عليك من حر النار لم يخبرك ، خاف عليك ان لا تقبله فتدخل النار، فاخبرنى انا، فان قبلت نجوت ، و ان لم اقبل لم يبال ان ادخل النار.
ثم قلت له : جعلت فداك ، انتم افضل ام الانبياء؟ قال : بل الانبياء قلت : يقول يعقوب ليوسف : (يا بنى لا تقصص رؤ ياك على اخوتك فيكيدوا لك كيدا) قرآن كريم سوره يوسف آيه 5.
لم يخبرهم حتى لو كانوا لا يكيدونه و لكن كتمهم ذلك فكذا ابوك كتمك لانه خاف عليك ، قال : فقال امّا واللّه لئن قلت ذلك ، لقد حدثنى صاحبك المدينة انى اقتل و اصلب بالكناسة و ان عنده صحيفة فيها قتلى و سلبى . فحججت فحدثت اباعبداللّه (عليه السلام ) بمقالة زيد ما قلت له ، فقال لى : اخذته من بين يديه و من خلفه و عن يمينه و عن شماله و من فوق راءسه و من تحت قدميه ، و لم تترك له مسلكا يسلكه . )

806- ( اقول : هذه الرواية و ان كانت بحسب السند قوية الا ان دلالتها على قدح زيد تتوقف على دلالتها على عدم اعتراف زيد بوجود حجة غيره و انه لو كان لاخيره ابوه بذلك و قد ناظره الاحول (مؤ من الطاق ) فى ذلك و ذكر ان عدم اخبار ابيه اياه بذلك كان شفقة منه عليه و هذه فاسدة جزما.
بيان ذلك : ان الاحول كان من الفضلاء المبرزين و كان عارفا بمقام الامامة و مزاياها فكيف يمكن ان ينسب الى السجاد (عليه السلام ) انه لم يخبر زيدا بالامام بعده شفقة منه عليه و هل يجوز اخفاء الامامة من جهة الشفقة النسبية على ان زيدا - العياذ باللّه - لو كان بحيث لوا خبره السجاد (عليه السلام ) بالامامة بعده لم يقبله فهو كان من المعاندين ، فكيف يكون - مع ذلك - مورد الشفقة الامام (عليه السلام ) عليه . فالصحيح ان الرواية غير ناضرة الى ذلك ، بل المراد بها ان زيدا حيث طلب من الاحول الخروج معه و هو كان من المعاريف و كان خروجه معه تقوية لامرزيد، اعتذر الاحول عن ذلك بان الخروج لا يكون الا مع الامام و الا فالخارج يكون هالكا و المتخلف ناجيا و حينئذ لم يتمكن زيد من جوابه بانه ماءذون من قبل الامام و ان خروجه باذنه لانه كان من الاسرار التى لا يجوز له كشفها، اجابه بنحو آخر، و هو انه عارف بوظيفته و احكام دينه و استدل عليه انه كيف يمكن ان يخبرك ابى بمعالم الذين و لا يخبرنى بها مع كثرة شفقته على و اشار، بذلك الى انه لايرتكب شيئا لا يجوز له الا لم يفهم مراد زيد فقال : عدم اخباره كان شفقة عليك و اراد بذلك : انه لايجوز لك الخروج بدون اذن الامام و قدا خبرنى بذلك السجاد (عليه السلام ) و لم يخبرك بذلك شفقة منه عليك فتحير زيد فى الجواب فقال : و اللّه لئن قلت ذلك لقد حدثنى صاحبك بالمدينة انى اقتل و اصلب بالكناسة و اراد بذلك بيان ان خروجه ليس لطلب الرئاسة و الزعامة بل هو يعلم بانه يقتل و يصلب فخروجه لامر لا يريد بيانه هذا. و ان الا حول لم يصل الى ما اراده زيد فحج و حدث اباعبداللّه (عليه السلام )، بالقصة و امّا قول ابى عبداللّه (عليه السلام ) (و اخذته من بين يديه و من خلفه و عن يمينه و عن شماله و من فوق راءسه ، و من تحت قدميه و لم تترك له مسلكا يسلكه ) فهو لا يدل على قدح زيد، و انما يدل على حسن مناظرة الاحول فى عدم اجابته زيدا فى الخروج معه حيث انه لم يكن ماءذونا فى ذلك من قبل الامام (عليه السلام ) و المفروض انه لم يكن عالما بان زيدا كان ماءذونا من قبله .
معجم الرجال الحديث ج 7 ص 3 آية اللّه خوئى . )

807- كتاب زيد الشهيد تاءليف مرحوم مقرم . اخيرا توسط يكى از فضلاى محترم به نام آقاى عزيزاللّه عطاردى ترجمه شده است . خداوند به ايشان توفيق خير عنايت فرمايد.

808- ( الغدير ) ج 3 ص 74.

809- ( الغدير ) ج 3 ص 71.

810- ( قواعد الشهيد باب الامر بالمعروف و النهى عن المنكر ) ج 2 ص 207 چاپ جديد. ) 811- ( اى شريفهم و سيدهم . )

812- ارشاد مفيد ص 251.

813- رجال طوسى ص 89 باب اصحاب على بن الحسين (عليهماالسلام ).

814- ( رسالة اثبات وجود الامام المنتظر. )

815- ( جامع الرواة ) جلد 1 ص 343.

816- ( وسائل الشيعه ، ) جلد آخر 0 20) باب زاء ص 202.

817- پس بدان ، كه اخبار در حالات زيد مختلف و متعارض است و همچنين درباره امثال زيد از فرزندان ائمه (عليهم السلام ) كه قيام كردند.
ليكن اخبارى كه بر جلالت و مدح و منقبت زيد و اينكه او ادعاى نادرست نداشت بيشتر است .
و اكثر بزرگان شيعه و اصحاب به برترى مقام و علو شاءن زيد، حكم كرده اند پس مناسب ، حسن ظن به حضرتش مى باشد و نكوهش او نارواست .
بلكه نبايد نسبت با مثال او از فرزندان ائمه معصومين اعتراض داشته باشيم الا نسبت به آنانكه از جانب خود ائمه حكم به كفرشان شده و ما را دستور به دورى از آنان داده باشند.

818- اين خبر در اصول كافى ج 2 ص 170 حديث 16 آمده است و ما در ص 323 همين كتاب متعرض آن شده ايم .

819- ( تنقيح المقال ) ج 1 حرف (ز) ص 469 چاپ قديم .

820- ( رياض المساكين ) در شرح صحيفه سجاديه اوائل كتاب .

821- ( نكت البيان ) مرحوم سيد عليخان ، ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص ‍ 84.

822- ( نكت البيان ) تاءليف سيد عليخان حويزى نقل از ( وقايع الايام ) خيابانى شهر صيام ص 66، و ( اعيان الشيعه ) ج 7 ص 107، چاپ جديد.

823- ( الغدير ) جلد 3 ص 69.

824- ( اعيان الشيعه ، ) چاپ جديد، بيروت ، ج 7، ص 107 الى 125 (بطور مبسوط در شرح حال زيد بن على (عليهماالسلام ) از نقل احاديث و اقوال دارد كه طالبين مى توانند به آنجا مراجعه كنند.

825- ( معجم الرجال الحديث ) ج 7 ص 358 چاپ نجف .

826- ( منهاج السنه ) ج 2 ص 126، پاورقى ( الغدير ) ج 3 ص 74.

827- سوره نجم ، آيه 60.

828- ( الغدير ) ج 3 ص 76 - 69.

829- ( امالى ابن الشيخ طوسى ) ص 223.

830- تاريخ طبرى ج8 ص277-299-301،و ابن اثير ج5 ص98 - 107-108. و شرح شافعيه ابن فراس ص 154. و ( المعارف) ص 95 و ( المحبر ) ص 483 و ( مروج الذهب ) ج 3 ص 225 چاپ جديد و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 326. و ( سرالانساب ) بخارى .

831- ( مقاتل الطالبيين ) ص 152 چاپ هشتم (مصر).

832- ( حدائق الوردية و مشاهد العترة ) ص 69.

833- ( حدائق الوردية . )

834- قرآن كريم ، سوره رعد آيه 39.

835- ( رياض الاحزان ) ص 181 - ( قاموس الرجال ) ج 4 ص 262 - ( بحارالانوار ) ج 46 ص 200.

836- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 198.

837- ( رياض السالكين - وقايع الايام ) خيابانى ص 78.

838- نام موضعى است در نزديكى هيت در (عراق ).

839- ( مقاتل الطالبيين ) ص 155.

840- ( مقاتل الطالبيين ) ص 155.

841- ابر شهر نام قديمى (نيشابور) است .

842- ( مقاتل الطالبيين ) ص 156.

843- بيهق به منطقه (سبزوار) فعلى و نواحى آن گفته مى شد.

844- ( مقاتل الطالبيين ) ص 156.

845- (جوزجان ) بين (مرو) و (بلخ ) از شهرهاى افغان بوده است كه توضيح آن خواهد آمد.

846- ( مقاتل الطالبيين ) ص 157.

847- ( مقاتل الطالبيين ) ص 157.

848- ( الحدائق الوردية و مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 131.

849- ابن اثير ص 108 - ( مقاتل الطالبيين ) ص 158.

850- ( المحبر ) ص 484 و ( زهر الادب ) ص 191 و ( مقاتل الطالبيين ) ص 158.

851- ( مقدمه رياض السالكين ) شرح صحيفه سجاديه تاءليف سيد عليخان .

852- ( مقاتل الطالبيين ) ص 158.

853- ( اوائل رياض السالكين ) شرح صحيفه سجاديه - سيد على خان شيرازى .

854- ( مروج الذهب ) مسعودى ج 2 ص 331. ( مشاهد العترة الطاهرة ) ص 64.

855- تاريخ ابن اثير ج 7 ص 179 و طبرى ج 11 ص 370 - ( مقاتل الطالبيين ) ص 693.

856- ( مروج الذهب ) مسعودى ج 2 ص 484.

857- ( مقاتل الطالبيين ) ص 713 - و طبرى ج 11 ص 357.

858- ( مقاتل الطالبيين ) ص 714.

859- البته ناگفته نماند كه خطه خراسان قديم قسمتى اعظم از خاك افغانستان و تركمنستان را شامل مى شد و ابومسلم در مرو قيام كرد. ( المنجد ) معجم اعلام شرق و غرب كلمه (خراسان ) و ( معجم البلدان ) ج 3، ص 407.

860- ( معجم البلدان - ) حمودى ج 2 ص 167.

861- ( معجم البلدان - ) حمودى ج 2 ص 167.

862- و بعضى گفته اند 28 ساله بوده است و اين قول ضعيف است .

863- در باخمرى مرقد ابراهيم بن عبداللّه بن حسن است .

864- ( مشاهد العترة الطاهرة ) ص 68. (جوزجان ).

865- ( سر السلسلة العلوية - ) ابوالنصر بخارى - البته در سن و ولادت عيسى اختلاف است . ابوالحسن عمرى نسابه معروف در ( المجدى ) مى گويد:
عيسى در موقع شهادت پدرش يك سال و حسين چهار سال و محمّد چهل روز داشت . و رفاعى در (صحاح الاخبار) گويد: وفات عيسى سال 166 و در سن 46 سالگى بوده است .

866- ( مقاتل الطالبيين ) ص 405.

867- ( بحارالانوار ) ج 46 پاورقى ص 158 و ( مقاتل الطالبيين ) ص 405.

868- تاريخ طبرى ج 9 ص 348 371.

869- ( مقاتل الطالبيين ) ص 407.

870- ( مقاتل الطالبيين ) ص 407.

871- در صفحه بعد ضعف روايت را مى گوييم .

872- اصول كافى ج 2 كتاب حجت باب (ما يفصل بين دعوى المحق و المبطل من امر الامامة ) ص 173 حديث 17.

873- ( زيد الشهيد، ) حالات عيسى بن زيد.

874- ( مقاتل الطالبيين ) ص 405.

875- ( مقاتل الطالبيين ) ص 419.

876- يموت بن مزرع بن يموت عبدى كنيه اش ابوبكر و از عبد قيس و بصرى است .
وى خواهرزاده ابوعثمان جاحظ است ، ابتدا نامش (يموت (ميميرد) بود و خود به (محمّد) تبديل كرد. ولى غالبا به همان نام اول او را مى خواندند. خطيب يك بار در (تاريخ بغداد) ج 3 ص 308 او را به عنوان (محمّد) ياد كرده و يك بار در ج 14 ص 360 به عنوان (يموت ) وى در سال 303 ه‍ ق . در طبريه از دنيا رفته است و ابن خلكان در (وفيات ) ج 6 ص 52، شرح حال مفصلى از او دارد.

877- وى ابوالسرى معدان شميطى اعمى است . و شميطه ظاهرا فرقه اى از زيديه است .

878- ( مقاتل الطالبيين . )

879- ( مقاتل الطالبيين ) ص 335.

880- ( مقاتل الطالبيين ) ص 406 چاپ مصر، چاپ هشتم .

881- ( مقاتل الطالبيين ) ص 407 چاپ هشتم .

882- ( مقاتل الطالبيين ) ص 408 چاپ هشتم .

883- ( مقاتل الطالبيين ) ص 418.

884- ( مقاتل الطالبيين ) ص 408 - 410.

885- جعفر بن زياد الاحمر اهل كوفه و كنيه او ابوعبداللّه يا ابوعبدالرحمن است ، ابوداود او را صدوق و شيعى شمرده و ابن عدى گويد: (هو صالح شيعى ) او صالح و شيعه بود. و عسقلانى در تهذيب گفته در سال 167 از دنيا رفته است و شرح زندانى شدنش خواهد آمد.

886- ( بحارالانوار ) ج 46 پاورقى ص 158. و مقدمه شرح صحيفه سجاديه فيض الاسلام ص 17.

887- در بعضى روايات آمده كه حسن بن صالح 6 ماه بعد از مرگ عيسى از دنيا رفت .

888- درباره احمد گفته اند: ( كان فاضلا، عالما، مقدما فى اهله معروفا فى فضله . ) وى مردى دانشمند و با فضيلت بود. و در خاندانش بر ديگران مقدم بود و وى به بزرگوارى معروف بود.
كتابى دارد به نام ( بدايع الانوار فى محاسن الاثار) كه يكى از متقن ترين كتب زيديه است .

سبب فراوان زندان اين بود كه يكى از شيعيان زيدى غذايى درست كرد و در آن بنگ ريخت و آن دو غذا را به زندانبانها دادند، آن را خوردند و به خوابى عميق فرو رفتند آنگاه آن دو فرار كردند. ( مقاتل الطالبيين ) ص 619.

889- شرح حال مفصل احمد بن عيسى را در ( مقاتل الطالبيين ) ص 619 - 627 ملاحظه فرمائيد.

890- ( مقاتل الطالبيين ) ص 627.

891- ( اعيان الشيعه ) چاپ جديد (بيروت ج 6 ص 23).

892- ( بحارالانوار ) چاپ جديد جلد 46 پاورقى صفحه 158.

893- ( بحارالانوار ) به نقل از ( مقاتل الطالبيين ) ص 387 ابوالفرج اصفهانى (و اخذ عنه علما كثيرا) ص 387. و ( اعيان الشيعه ) چاپ جديد (بيروت ) ج 6 ص 23.

894- رجال شيخ طوسى ص 168.

895- پاورقى ( مقاتل الطالبيين ) ص 360.

896- ( بحارالانوار ) جلد 46 پاورقى ص 157 و ( مقاتل الطالبيين ) و مقدمه صحيفه سجاديه شرح فيض الاسلام . ص 17.

897- ( غاية الاختصار ) ص 12.

898- ( و كان من رجال بنى هاشم لسانا و بيانا و علما و زهدا و فضلا و احاطة بالنسب و ايام الناس . )

899- ( بحارالانوار ) چاپ جديد جلد 46 پاورقى ص 158 و مقدمه صحيفه سجاديه شرح فيض الاسلام چاپ جديد ص 17.

900- ( مقاتل الطالبيين . )

901- ( مقاتل الطالبيين . )

902- ( بحارالانوار ) ج 46 چاپ جديد ص 158 - 159 پاورقى .

903- ( مقاتل الطالبيين ) حالات حسين بن زيد.

904- شرح صحيفه سجاديه سيد عليخان - ( عمدة الطالب . ) نقل از زيد الشهيد.

905- ( عمدة الطالب ) ص 299 و ( بحارالانوار ) ج 46 ص 159 (پاورقى ).

906- ( بحارالانوار ) ج 46 ص 160.

907- ( بحارالانوار ) ج 46 پاورقى .

908- مقدمه كتاب ص 7 چاپ بيروت .

909- ثورة زيد بن على ص 34 به نقل از: تهذيب ، ابن عساكر ج 6 ص 18.

910- ( مصباح العلوم فى معرفة الحى القيوم - ) رصاص ص 164 كتابى است خطى در دارالكتب مصر تحت شماره 388 موجود است . (ثورة زيد ص 174).

911- ( علم الكلام عند الزيديه - ) تاءليف قاسم بن حسن بن ابراهيم ورق 210 كتابى است خطى موجود در (دارالكتب مصر) ثورة زيد ص 175.

912- ( الاساس فى علم الكلام عند الزيديه ) ورقه 167.

913- ( كتاب الديانه ) ورقه 1 تاءليف يحيى بن الحسين (خطى ) ثورة زيد ص 175.

914- قرآن مجيد سوره شورى آيه 11.

915- مشبهه معتقدند كه خداوند به شكل جسم ديده مى شود. (ملل و نحل شهرستانى ص 76).

916- مدرك فوق .

917- قرآن كريم سوره طه آيه 5.

918- سوره الحاقه آيه 17.

919- ( المسترشد فى التوحيد ) ص 150.

920- سوره بقره آيه 255.

921- ( الاساس فى علم الكلام عند الزيدية ) ص 213.

922- ( كتاب الديانة - ) يحيى بن الحسين ص 1.

923- سوره زمر آيه 67.

924- سوره انبياء آيه 2.

925- ( مصباح العلوم ) ص 170 تاءليف رصاص .

926- ( الارشاد الى منظومة الهادى فى العقائد الزيديه - ) ابن وزير ص 25.

927- ( مصباح العلوم - ) رصاص ص 171.

928- سوره يونس آيه 24.

929- ( المسترشد فى التوحيد ) ص 16 يحيى بن الحسين .

930- مسائل متفرقه - قاسم بن ابراهيم ص 8.

931- ( الوعد و الوعيد - ) يحيى بن الحسين ص 4.

932- سوره غافر آيه 18.

933- ( مصباح العولم - ) رصاص ص 177.

934- ( مصباح العولم - ) رصاص ص 177.

935- ( الوعد و الوعيد - ) يحيى بن الحسين ص 42.

936- ( الوعد و الوعيد - ) يحيى بن الحسين ص 42.

937- سوره جن آيه 23.

938- رسائل - جاحظ ص 241، ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 141.

939- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 134.

940- ( الملل و النحل - ) شهرستانى ج 1 ص 116.

941- رسائل - جاحظ ص 246.

942- اربعين - فخر رازى ص 460.

943- ( فرق الشيعة - ) نوبختى ص 42.

944- رسائل - جاحظ ص 241.

945- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 141.

946- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 134.

947- ملل و نحل ج 1 ص 116 و اربعين - فخر رازى ص 460.

948- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 129.

949- ( المسائل الجلية فى الرد على الزيدية - ) مفيد ص 3 كتابى است خطى كه در كتابخانه مرحوم آيت اللّه حكيم در نجف موجود است . نقل از ثورة زيد ص 468.

950- فهرست - ابن نديم ص 267.

951- نقل از كتاب ( الصفوة - ) تاءليف حضرت زيد بن على (عليهماالسلام ) ورقه 10 كتابى است خطى در ييك از موزه هاى انگلستان و تحت شماره 703 ثبت شده است .

952- نقل از ثورة زيد بن على ص 170.

953- ثورة زيد بن على - ناجى حسن ص 170.

954- ( البدء و التاريخ - ) مقدسى ج 5 ص 133 - ( الملل و النحل ) ج 1 ص ‍ 121. ( حورالعين ) ص 156.

955- ( الفرق الشيعة - ) نوبختى ص 74.

956- سوره حجرات آيه 9.

957- سوره بقره آيه 124.

958- مسائل منثوره - قاسم بن ابراهيم ورقه 23، (خطى است ) به نقل از ثورة زيد بن على ص ‍ 173.

959- ( فرق الشيعه - ) نوبختى ص 77 - 78.

960- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 136 - 137.

961- ( مروج الذهب - ) مسعودى ج 3 ص 220.

962- ( الفرق بين الفرق ) ص 24 - 25.

963- ملل و نحل ج 1 ص 118.

964- ( مشارق انوار اليقين - ) برسى ص 255.

965- فهرست - ابن نديم ص 193.

966- ( اعتقادات فرق المسلمين ) ص 32.

967- رجال نجاشى ص 121.

968- فهرست - طوسى ص 98.

969- ملل و نحل - شهرستانى ج 1 ص 118.

970- ( الفرق بين الفرق ) ص 22 - 23.

971- ( اعتقادات فرق المسلمين ) ص 52.

972- ( فرق الشيعه - ) نوبختى ص 52.

973- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 134.

974- ( اعتقادات فرق المسلمين - ) رازى ص 32 - ( مشارق انوار اليقين ) ص ‍ 255.

975- ملل و نحل ج 1 ص 119. ( مشارق انوار اليقين ) ص 255.

976- ( التبصير فى الدين ) ص 32.

977- ( الفرق بين الفرق ) ص 23.

978- ( حور العين ) ص 156.

979- ( فرق الشيعه - نوبختى ص 76.

980- ملل و نحل شهرستانى ج 1 ص 119.

981- ( فرق الشيعه ) ص 76.

982- ( فرق الشيعه ) ص 76.

983- ( فرق الشيعه ) ص 76.

984- ( الانتصار - ) خياط ص 153.

985- ( مقالات الاسلاميين ) ص 153.

986- ( اعتقادات فرق المسلمين - ) اسفراينى ص 33.

987- ( فرق الشيعه - ) نوبختى ص 30 - ملل و نحل ج 1 ص 119.

988- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 139. ( و الحور العين ) ص 155.

989- رجال كشى ص 205.

990- ( مقاتل الطالبيين ) ص 469. (پاورقى )

991- ( تهذيب التهذيب ج 2 ص 289.

992- ( تهذيب التهذيب ) ج 2 ص 287.

993- فهرست - ابن نديم ص 267.

994- در آخر همين كتاب شرح عيسى بن زيد را يادآور شديم .

995- ( تهذيب التهذيب ، ج 8، ص 411.

996- ملل و نحل ج 1 ص 120.

997- ( فرق الشيعة ) ص 42 - 43.

998- ( فرق الشيعه ) ص 42.

999- ملل و نحل - شهرستانى ج 1 ص 121.

1000- ملل و نحل - شهرستانى ج 1 ص 121.

1001- ( التبصير ) ص 33. اصول دين ص 278.

1002- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 127.

1003- فهرست - ابن نديم ص 193.

1004- ( حورالعين - ) حميرى ص 156.

1005- ثورة زيد بن على ص 193 به نقل از مدارك لاتينى .

1006- ثورة زيد بن على ص 193.

1007- ( الفرق بين الفرق ) ص 24.

1008- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 137.

1009- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 137.

1010- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 137.

1011- ثورة زيد بن على ص 194.

1012- (زيديه )، مقصود پيروان زيد بن على (عليه السلام ) كه قائل به امامت وى مى باشند و (اماميه ) شيعيانى را گويند كه قائل به امامت على بن ابى طالب و يازده فرزند معصوم وى مى باشند. و زيد (عليه السلام ) را امام واجب الاطاعه نمى دانند.

1013- رسائل - جاحظ ص 241.

1014- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 3.

1015- ( فرق الشيعة - ) نوبختى ص 41.

1016- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 330 - ملل و نحل شهرستانى ج 1 ص 118.

1017- ثورة زيد بن على ص 195.

1018- ( اوايل المقالات - ) مفيد ص 64.

1019- ( مقالات الاسلاميين ) - ج 2 ص 128.

1020- ملل و نحل ج 1 ص 118.

1021- ثورة زيد ص 196.

1022- ( الفصول - ) مرتضى ج 1 ص 68.

1023- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 10.

1024- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 10.

1025- ( الغيبة - ) مفيد ص 8.

1026- ( البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع - ) شوكانى ج 2 ص 43.

1027- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 8. چاپ قديم .

1028- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 8. چاپ قديم .

1029- ( الانتصار - ) خياط ص 108.

1030- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 18 و 25. چاپ قديم .

1031- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 18 و 25. چاپ قديم .

1032- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 18 و 25. چاپ قديم .

1033- ثورة زيد بن على ص 197 - به نقل از كتابى لاتينى .

1034- اصول كافى - كلينى ج 1 ص 203.

1035- الامامة - يحيى بن حسين - ورقه (2).

1036- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 14 - 15 چاپ قديم .

1037- ( الوعد و الوعيد - ) يحيى بن الحسين ورقه 4.

1038- ( اوائل المقالات - ) مفيد ص 23 - چاپ قديم .

1039- ( مقالات الاسلاميين ) ج 1 ص 139.

1040- ( اوائل المقالات ) ص 15.

1041- ( تسهيل مرقاة الوصول - ) محمّد بن حسن - ورقه 5 (خطى ).

1042- مجموعه علم كلام - مرتضى ص 67.

1043- روايات در ذم اين مرد بسيار رسيده است كه (كان كذابا، و كان يكذب على ابى جعفر (عليه السلام ) او مرد بسيار دروغ گوئى بود، و دروغهايى به امام باقر نسبت مى داده ، و احاديث ساختگى زيادى را در كتب اصحاب حضرتش مى ريخت و امام باقر درباره اش فرموده : (و كان يكذب علينا) او به ما دروغ مى بست و مردم را به امامت محمّد بن عبداللّه (نفس زكيه ) دعوت مى نمود. ( جامع الرواة ) ج 2 ص 254.
و فرقه (مغيريه ) را نسبت به او مى دهند، او به دست خالد اموى استاندار هشام اموى در كوفه در سال 119 ه‍ ق به قتل رسيد، البته اين نسبت كاملا بى اساس است زيرا اگر مغيره در سال 119 كشته شده باشد او ابدا هم عصر نفس زكيه نبوده است زيرا، قيام نفس زكيه در سال هاى بعد بوده است .

1044- ( فرق الشيعة - ) نوبختى ص 83.

1045- ( احسن التقاسيم فى معرفة الاقاليم - ) مقدسى ج 1 ص 38.

1046- ( العقد الفريد ) ج 2 ص 404.

1047- ( مقالات الطالبيين - ) اشعرى ج 1 ص 87.

1048- ( اعتقادات فرق المسلمين - ) رازى ص 25.

1049- ( المحبر - ) بغدادى محمّد بن حبيب ص 427.

1050- طبرى ج 2 ص 272.

1051- ( التبصير فى الدين ) ص 92. اسفرائينى .

1052- ( الفرق بين الفرق ) ص 18.

1053- ( الفرق المختلفة بين اهل الزيغ و الزندقة ) ص 30.

1054- ( الفصول - ) سيد مرتضى ج 1 ص 61.

1055- ( تنبيه الخواطر و نزهة النواظر - ) اشترى ج 2 ص 106.

1056- ( العقد الفريد ) ج 2 ص 409.

1057- ( اعتقادات فرق المسلمين ) ص 25.

1058- ( المحبر ) ص 427.

1059- طبرى ج 8 ص 272.

1060- ( الانساب - ) سمعانى ص 283.

1061- مقدمه مسند زيد ص 13 و 20.

1062- مقدمه مسند زيد ص 13 و 20.

1063- ( مقدمة مسند الامام زيد ) ص 18.

1064- ( مقدمة مسند الامام زيد، ) ص 18.

1065- احمد بن عيسى بن زيد، نوه حضرت زيد بن على (عليه السلام ) است او مردى عالم و فاضل و زاهد بود كه 30 بار پياده به زيارت خانه خدا مشرف شده او مردى مجاهد و مبارز بود.
در زمان هارون الرشيد خليفه عباسى به زندان افتاد ولى از زندان گريخت و در خانه اش در بصره در سن 80 سالگى دنيا را وداع گفت .

1066- محمّد بن منصور از فقهاى بزرگ زيديه است كه مولفات او به32كتاب مى رسد او حدود سال290ه‍ ق از دنيا رفته است.

1067- قاسم بن ابراهيم اسماعيل بن ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابى طالب (عليهم السلام ) از ائمه بزرگ زيديه است .
او در سال 170 ه‍ ق بعد از شهادت حسين (قهرمان انقلاب فخ ) متولد شد او مردى مبرز در جميع علوم بود، او در مصر تبليغ مى كر و جمع كثيرى به او معتقد بودند و سپس طبق دعوت بزرگان كوفه به آن جا آمد و سپس به ناحيه اى در نزديكى مدينه به نام (جبل الرس ) سكونت گزيد و در سال 241 ه‍ ق دنيا را بدرود گفت .

1068- اطروش لقب حسن بن على بن حسن بن على بن عمر بن على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليهم السلام ) است .
او را نيز (ناصر الكبير) مى گفتند، او از علما بزرگ اماميه بود، ولى زيديه او را از ائمه خويش مى دانند، او جد مادرى علمين سيد مرتضى و سيد رضى مى باشد.
در سال 230 ه‍ ق متولد شد، او مردى عالم و زاهد و فاضل و شاعر بود كه تاءليفات زيادى دارد. مى گويند چند هزار نفر به دست با كفايت او مسلمان شدند.

دليل بر امامى بودند او كتابى است كه خود وى نوشته به نام : (انساب الائمة ) تا امام عصر (عليه السلام ) متذكر شده است .

او در سال 304 ه‍ ق به سن 74 سالگى در طبرستان (مازندران ) درگذشت .

سيد مرتضى نبيره دخترى او در شرح ناصريه به مختصر حالات او اشاره كرده است .

علامه امينى در كتاب (شهداء الفضيلة ) اولين شهيدى را كه ذكر مى كند جناب اطروش ‍ است .

1069- مؤ يد باللّه لقب احمد بن حسين بن هارون بن حسين بن محمّد بن هارون بن محمّد بن قاسم بن حسن بن زيد بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام ) است . ابراهيم بن قاسم درباره اش ‍ گفته :

او در علم نحو و لغت يد طولايى داشت و با وجود معرفتى تامى كه در علم حديث داشت در قرآن نيز مفسر خوبى بود.

او در فصاحت و شعر نيز دست داشت . او را امام علم كلام و پيشواى در فقه نيز خوانده اند.

خلاصه در هر علمى او نصيب داشت .

او تاءليفات ارزنده اى دارد كه معروف ترين آنان : امالى زيارات ، اقاده تحرير، تجريد، و شرح آن ، و اينها مشهورترين و نافع ترين كتاب حديثى و فقهى او است . و در اين كتب علوم عقليه و نقليه موج مى زند.
او در آمل مازندران در سال 321 ه‍ ق متولد شد و مردم در سال 380 به عنوان خلافت با وى دست بيعت دادند، و وفات او را روز عرفه سنه 411 در سن 90 سالگى نگاشته اند.

1070- نام او يحيى در سال 403 متولد و در سنه 424 در سن 20 سالگى در آمل درگذشت ، مردم بعد از برادرش مؤ يد باللّه با او بيعت كردند او داراى تاءليفات زيادى است كه مشهورترين آنان عبارت است از: امالى ، تذكره ، تحرير (كه قاضى زيد آن را شرح كرده است ) اين كتاب شامل علوم و احاديث زيادى است .
مى گويد: كتاب و تاءليفات ائمه زيديه تا زمان مؤ يد باللّه به حدود 600 كتاب مى رسيد.

1071- جامع كافى يكى از معروفترين و بزرگترين كتاب مذهبى زيديه است كه مى گويند: مؤ لفش ‍ آن را از ميان قريب 300 كتاب انتخاب كرده است .

1072- از معتبرترين كتب زيدى آن را تشبيه به سنن بيهقى كرده اند.