هركارى عكس العملى دارد
لقمان در نخستين پند خود, فرزند عزيزش را متوجه عبادت و ستايش خدا نمود و او را از انواع شرك بازداشت و در دومين پند خود, مكتب جزاى اعمال را به روى او باز كرد و يكى از صفات خداى بزرگ را متذكر مى گردد و مى گويد: (هر بشرى هر عملى را ولو به اندازه يك دانه خردل باشد, انجام دهد و آن را در دل سنگها و يا فضاى لايتناهاى آسمانها پنهان سازد, خدا آن را خواهد آورد)مقصود از جمله (يَأْتِ بِهَا اللَّهُ) (خدا آن عمل را مى آورد) چيست؟ اين جمله احتمالاتى دارد كه همه را يادآور مى شويم:1. هر عمل به صورت خاصى در روز رستاخيز در برابر انسان مجسم مى گردد: نماز و روزه به يك صورت, اعمال ناشايست به صورتهاى ديگر, چنان كه صريح آيه 35 سوره برائت بر اين مطلب گواهى مى دهد, آن جا كه صريحاً مى گويد: طلا و نقره هاى اندوخته شده كه حقوق واجب آن پرداخته نشده و با احتياج مسلمانان حبس گرديده است, روز رستاخيز به آتش مبدل شده و پيشانى و پهلوى صاحبان آنها را به آنها داغ مى كنند, آن جا كه مى فرمايد:(يَوْمَ يُحْمَي§ عَلَيْهَا فِى نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَي§ بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذا مَا كَنَزْتُمْ لأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَاكُنْتُمْ تَكْنِزُونَ(1))به ياد آرند روزى را كه طلا و نقره هاى گنج شده در آتش جهنم سرخ مى گردد و پيشانى و پهلو و پشتهاى آنها را به آن داغ مى كنند; اين (آتش ها) همان است كه آنها را گنجينه و ذخيره كرده بوديد; در اين صورت, رنج آن گنج را بچشيد.شايد مراد لقمان اين است كه هر عمل خوب و بدى روز قيامت به فرمان خدا به صورت مخصوص آن, حاضر مى گردد و مجسم مى شود.2. ممكن است مقصود اين باشد كه روز رستاخيز, اعمال انسان با همان كم و كيف و خصوصياتى كه در دنيا داشته است, بدون كوچكترين تفاوت در برابر ديدگان انسان, هنگام محاسبه حاضر مى گردد, اما طرز حاضر كردن اين اعمال, برما پوشيده است.اين حقيقت يعنى احضار اعمال از آيه هاى زير نيز استفاده مى شود:الف) (يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً.(1))
ب) (وَوَجَدُوا مَا عَمِلُواْ حَاضِراً وَلايَظْلِمُ رَبُّكَ أحَداً(1)
اعمال خود را حاضر مى بينند و پروردگار تو به احدى ظلم نمى كند)پ) (فَمَن يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ(1)
هركس به سنگينى ذره اى عمل خير انجام دهد, آن را مى بيند)3. احتمال ديگر, اين كه بشر دير يا زود به سزاى كردار خود مى رسد وهركردارى اثر مخصوص و عكس العملى دارد كه از آن, جدا نمى گردد; چه بسا اين عكس العملها در اين جهان, دامنگير او گردد.اين گنبد نيلگون, اين طاق برافراشته آسمان, بسان طاقهاى ساخته بشر است كه هرگونه صداى زير آن, انعكاس مخصوصى دارد و در اين جهان مادى آثار اعمال ما به خود ما بازگشت مى كند. هرگز ذيل ندارد كه ما فقط در انتظار روز رستاخيز بنشينيم كه در آن جا مجازات شويم, بلكه پيش از آن روز, هر فردى ميوه نهال اعمال خود را در اين سراى خواهد چيد.خداوند, نهال اعمال نيك هر زن و مردى را در اين جهان, پرورش مى دهد و او را از اعمال خود بهره مند مى سازد, چنان كه مى فرمايد:(مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَي§ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَو§ةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَاكَانُوا يَعْمَلُونَ(1)
هر فرد با ايمانى عمل صالحى انجام دهد, خواه مرد باشد يازن, او را زندگى پاكيزه مى بخشيم و پاداش آنها را بهتر از اعمالى كه انجام داده اند عطا خواهيم كرد)درست است كه مركز اصلى مكافات و كيفر اعمال و پاداش كردارهاى نيك, روز رستاخيز است و از اين جهت, نام اين روز, (يوم الدين) (روز جزا) است, ولى پاره اى از اعمال در همين جهان, عكس العمل شديدى دارد كه پيش از آن كه گام در آن جهان بنهيم, با واكنش برخى از اعمال خوب و بد خويش, رو به رو مى گرديم و به قول مولوى:
اين جهان, گواه است و فعل ماندا
گرچه ديوار افكند سايه دراز
بازگردد سوى او, آن سايه باز
سوى ما آيد نداها را صدا
بازگردد سوى او, آن سايه باز
بازگردد سوى او, آن سايه باز
قاضى گفت: تو انتقام خود را از عمه ات گرفته اى.